Аскъэлай (аул Ассоколай)

Непэ тыкъызтегущыIэмэ тшIоигъор тикъуаджэу Аскъэлае ежь ышъхьэкIи иунагъокIи зыгъэдэхэрэ цIыфэу Цэй Ерстэм ары. Ащ ыныбжь джырэблагъэ илъэс 80 хъугъэ.

Ерстэм ыныбжь хэкIотагъэми, ыкIуа­чIэ къызэрихьэу чылэм хэхъоныгъэ ышIыным пылъ, ныбжьыкIэхэм япIун-лэжьын лъэшэу егъэгумэкIы.

1935-рэ илъэсым Цэй Ерстэм Аскъэлае къыщыхъугъ. Ятэу Аюбэ Хэгъэгу зэошхор къызежьэм апэ кIуагъэу, къэзымыгъэзэжьыгъэхэм ащыщ. Зэшып-хъуи­тIумэ ежь кIэлэ Iэтахъор ящэу ятэ аухи къэнагъэх. Унагъоу ар зыща­пIугъэм амакъэ Iэтыгъэу щыгущыIэхэу егъашIэм цIыф зэхихыгъэп. Янэ диным пылъыгъ, ипшъашъэхэри ащ фэщагъэхэу къэтэджыгъэх.

Ерстэм кIэлэ дэдэу унагъом илъ хъулъфыгъэ Iофым кIэуцуагъ. Илъэс 14 ыныбжьэу колхозым хахьи, анахь IофшIэн хьылъэу щыIэр ыгъэцэкIагъ. ЦукузэкIэтым исэу хэтэрыкIлэжь бригадэм щылэжьагъ, игъо къызэсым, дзэ къулыкъум кIуагъэ. Илъэсищым щытхъу хэлъэу ар ыхьыгъ, комсомолым щыхэхьагъ, ФЗУ-р, Одессэ гъогушIыным фэгъэзэгъэ училищэу дэтыр къыухыгъэх, 1957-рэ илъэсым чылэм къыгъэзэ­жьыгъ ыкIи Iофэу ышIэщтыгъэр лъигъэкIотагъ.

КIалэу къулыкъум къыпсыхьагъэу къэкIожьыгъэм колхозым икомсомол организацие иIофшIакIэ ыгу рихьы­гъэп. ЗэIукIэхэм икъоу ныбжьыкIэхэр къекIуа­лIэщтыгъэхэп, атын фэе взносхэр аты­щтыгъэхэп, ар Ерстэм шIотэрэзыгъэп. Комсомолым ирайон комитет хэтхэм кIэлэ чаным гу къылъатагъ, къоджэ ком­сомол организацием ар пащэ фа­шIыгъ. Ащ ыуж а организациер рай­онымкIэ апэрэ сатырхэм ахэуцуагъ. Iоф ышIэзэ кIалэм Краснодар дэт культ­просветучилищыр къеухы, къуаджэм дэт клубым пащэ фашIы, комсомол Iофыри ащ дехьы. КIэлэ нэутхэр чылэм къышъхьапэу, чанэу Iоф ышIэу регъажьэ, къо­джэ Советым идепута­тэуи хадзы. Iоф зэхэмыфыгъэу депутатхэр зыхэ­гущыIэн фаеу хъурэр Ер­стэм ыпшъэ ралъхьэ­щтыгъ. ЦIыфмэ ашIэщтыгъ зыми фэгъэкIотэныгъэ фи­мышIэу Iофэу ыпшъэ ралъхьагъэр ащ чанэу зэригъэцэкIэщтыр.

1963-рэ илъэсым колхозхэр зэхэхьажьхи, къутырэу Шевченкэм правле­ниер захьыжьым, Ерстэм комсомол ор­ганизацием пэщэ IэнатIэу щыриIагъэр аритыжьыгъ. Культурэм и Унэу ашIыгъэм народнэ театрэр щызэхищагъ. «Мыр сэ сиIофэп» ымыIоу Iофтхьэбзэ гъэнэфа­гъэхэр къуаджэм щызэхищагъэх, ч­анэу Iоф ышIагъ. Ащ къыщегъэжьа­гъэу Ерстэм ыгу фэщагъэу чылэм фэлэ­жьагъ.

КIалэр лIыпкъым зеуцом къыщагъ. Тхьэм зэфэдэхэр зэIуегъакIэхэн фае, ишъхьэгъуси ежь фэдэу шэнышIу. КIэ­лищэу агъотыгъэр Iэдэб ахэлъэу апIу­гъэх, ахэми унэгъо дахэхэр ашIа­гъэх. КIэлищыри якъуаджэ дахэу щэпсэух. Аскъэлае Цэй унэгъуищкIэ ахэм агъэ­баигъ.

Ерстэм илъэс пчъагъэ­рэ культурэм и Унэ ипэщагъ, народнэ театрэу зэхищагъэм иIэшъхьэтетыгъ. Театрэр районым имызакъоу, зэрэреспублики щы­зэлъашIагъ. Ежь пащэм «Урысые Федерацием изаслуженнэ IофышIэшху» зыфиIорэ цIэ лъапIэр къыфагъэшъошагъ. Ар Ерстэм къылэжьыгъэ шъыпкъ.

Пенсием зэкIом ыужи ащ бэрэ Iоф ышIагъ. КъыIукIыжьыгъэу джы унэм исыми, ежь зэхищэгъэ народнэ театрэм ренэу ынаIэ тырегъэты. Ащ нэ­мыкIэу, къуаджэм щызэлъашIэрэ цIыф­хэм яхьылIэгъэ музей мы мафэхэм Ерстэм егъэпсы. Сыд Iоф къуа­джэм къыщытэджыгъэми, нахь тэрэзэу хэкIы­пIэ къыфэзыгъотын зылъэкIырэмэ Ер­стэм апэ ит, иуахъти, ипсауныгъи ашъ­хьасырэп.

1995-рэ илъэсым Аскъэлае и Мафэ хэгъэунэфыкIыгъэным кIэщакIо фэхъу­гъагъэх а лъэхъаным къуаджэм ипэщагъэу Гъыщ Юрэрэ Цэй Ерстэмрэ. Мыекъуапэ Аскъэлае щыщ кIалэу дэсхэр а Iофтхьабзэм чанэу хэлэжьа­гъэх, дэлэжьагъэх. Ахэм яшIуагъэкIэ Мафэкъо Урысбый исаугъэт къуаджэм дэт хъугъэ, чылэм ыныбжь зытетхэгъэ стеллэм игъэуцун, аскъэлаехэм якъэ­халъэу Нэшъукъуае дэтым изэтегъэ­псыхьан, Таусэм ичъыг ычIыпIэкIэ чъыгэе чъыгыкIэ гъэтIысхьэгъэным ахэм яIахьышхо халъхьагъ.

Ащ фэдиз Iофэу ашIагъэр Цэй Ерстэмрэ ХьэкIэко Гъэзэуатрэ апшъэ дэкIыгъ. Ахэр лIыжъ чанэу чылэм щы­тиIэх, ащ фэдэу тикъуаджэ цIыф дэгъубэ дэс, а зэпстэуми ягугъу къэпшIынэу атефэ. Тэ, Мыекъуапэ щыпсэурэ кIалэ­хэмкIэ, ахэм тафэраз, тарэгушхо, Тхьэм бэрэ терэгъаIэх.

ЫпшъэкIэ къызэрэщыхэдгъэщыгъэу, джы Ерстэм илъэситIум ехъугъэу культурэм и Унэ чIыпIэ къащыIихыгъэу чылэм имузей щегъэпсы. Ащ Iофыбэ пылъ, чылэм щыщ ныбжьыкIэхэри къыдеIэх, иIоф къыхэлажьэх. Рай­оным идепутатэу Бэгъушъэ Ерстэм, бизнесым пылъ кIалэхэр чан дэдэу мэпсэух, тафэраз, ядахэ пIонэу атефэ. Музеим чылэм идахэ языгъэIогъэ цIыф­хэм ясурэтхэр, ятхыгъэхэр чIэлъыщтых, цIыфэу чIахьэрэр чылэм ищыIакIэ ыкIи цIыф цIэрыIоу дэсыгъэмэ нэIуасэ афэ­хъущт.

Ерстэм, тыпфэраз, Тхьэм бэрэ тапэ урегъэт!

Аскъэлэе кIалэхэу

Мыекъуапэ щыпсэухэрэм язэхэщэкIо куп.

Адыгъ макъ.