Лъэпкъым ицIыф гъэшIуагъэу, адыгэ шIэныгъэлэжьэу адыгабзэм ишапхъэхэр, истильхэр, ащ хэгъэхъогъэным, гъэбаигъэным мыпшъыжьэу Iоф дэзышIагъэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, шIэныгъэхэмкIэ Адыгэ Дунэе Академием иакадемикэу, Адыгэ Республикэм ыкIи Урысые Федерацием шIэныгъэхэмкIэ язаслуженнэ IофышIэшхоу Тхьаркъохъо Юныс бэдзэогъум и 6-м, 2016-рэ илъэсым идунай зэрихъожьыгъэр лъэшэу гухэкIышхо ащыхъугъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэкIэ щытым иIофышIэхэм.
Аскъэлае анахь щалъытэрэ адыгэ лэжьэкIо унагъу Тхьаркъохъо Юныс къызэрыхъухьагъэр.
Унэгъо Iужъу зыщапIугъэр — зэш-зэшыпхъухэу нэбгыритф хъущтыгъэх, Юныс яплIэнэрэу щытыгъ. КIэлэгъу чэфыгъо къызэкIугъэхэм къахиубытагъэп Юныс, заом имашIо ыстыгъэхэм ащыщ, гъабли, гъаий — зэкIэмэ якубзыпIэм хэтыгъ. Арыни фае икIэлэгъум къыщегъэжьагъэу IофшIэныр шIу ылъэгъоу къызкIэтэджыгъэри.
Мыекъопэ кIэлэегъэджэ училищыр къыухыгъ. Ащ щеджэзэ тхэныр регъажьэ: усэхэр, рецензиехэр, пьесэ цIыкIухэр икъэлэмыпэ къычIэкIых, зэдзэкIын Iофми пэхьэ.
1951-рэ илъэсым Мыекъопэ кIэлэегъэджэ институтым щеджэнэу чIэхьэ. Институтым щеджэфэ кIэлэегъэджэ училищым щыригъэжьэгъэгъэ Iофыр лъигъэкIотагъ. Институтыр къызеухым зыздигъэзэн лъэныкъуабэ ыпэ къиуцуагъ: кIэлэегъэджэ дэгъоуи, журналист IэпэIасэуи, зэлъашIэрэ тхакIоуи хъунэу амал иIагъ, ау ежь Адыгэ научнэ-исследовательскэ институтыр къыхехы. Бэрэ Iоф щимышIагъэу гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» зэдзэкIакIоу рагъэблагъэ.
Гъэзетым зыIот лъэхъаныр ары бзэзэгъэшIэныр IэубытыпIэ фэхъугъэу, наукэм фэлэжьэнымкIэ Юныс игупшысэ нахь къызыщыкIуагъэр. Гъэзетым Iоф зыщишIэгъэ илъэсхэм ыугъоигъэ материал зэфэшъхьафхэр къызфигъэфедэхэзэ, кIэмгуе диалектым инэшанэмэ яхьылIэгъэ диссертацие етхышъ, 1965-рэ илъэсым шэкIогъум и 26-м СССР-м наукэхэмкIэ и Академие бзэ шIэныгъэхэмкIэ икандидат мэхъу.
Ащ ыужым а институт дэдэм адыгабзэм идиалектологие къеджэнэу рагъэблагъэ. А уахътэм гущыIалъэмэ Iоф адишIэныр регъажьэ; урыс-адыгэ, адыгэ-урыс гущыIалъэхэу къыдэкIынэу агъэхьазырхэрэм ахэлажьэ. Научнэ IофшIэным ыужым зыфигъэзэжьынымкIэ а Iофыгъохэм яшIогъэшхо къэкIо.
Ащ къыщегъэжьагъэу Тхьаркъохъо Юныс бзэм инаучнэ зэхэфын зыритыгъ: илъэс 50-м ехъугъэу АРИГИ-м научнэ IофышIэ шъхьаIэу щылэжьагъ. 1986-рэ илъэсым «Становление стилей и норм адыгейского литературного языка» зыфиIорэ IофшIагъэмкIэ докторскэ диссертациер къыгъэшъыпкъэжьыгъ.
Адыгэ бзэшIэныгъэмкIэ зынэмысыгъэу зы къуапэ гори къыгъэнагъэп пIоми ухэукъощтэп, ау анахьэу иIахь зыхилъхьагъэр лексикологиер, стилистикэр, жабзэм икультур, диалектологиер, гущыIэлъэ зэфэшъхьаф пчъагъэхэр арых. ТомитIу хъурэ урыс-адыгэ гущыIалъэу зэхигъэуцуагъэр кIэлэегъаджэхэмрэ кIэлэеджакIохэмрэ ямызакъоу, цIыф жъугъэхэмкIи IэпыIэгъушху ыкIи осэшхо иI. ЗэкIэмкIи хэутыгъэ IофшIагъэу Юныс иIэр 200-м ехъу, тхылъэу къыдигъэкIыгъэр 25-м нэсы.
Икъэлэмыпэ къычIэкIыгъэ тхыгъэхэр Адыгэ Республикэм щыпсэурэ цIыфхэм ямызакъоу, Темыр Кавказым ишIэныгъэлэжьхэми, нэмыкI къэралыгъохэу адыгэхэр зыщыпсэухэрэми ащызэлъашIэ, лъытэныгъэрэ осэ инрэ къащыфашIы.
Научнэ IофшIэным дакIоу Юныс общественнэ IофшIэнхэм ишъыпкъэу ахэлэжьагъ. Адыгабзэр къэралыгъуабзэ шIыгъэным-кIэ Iофыгъоу зэрихьагъэм ыуасэ гъунэнчъ. Инаучнэ IофшIагъэ-хэм къащымыуцоу, Тхьаркъохъо Юныс бзэр еджапIэхэм ащызэрагъэшIэным тегъэпсыхьэгъэ учебник ыкIи методическэ IэпыIэгъу тхылъ пчъагъэ изакъоуи, гъусэхэр иIэхэуи къыдигъэкIыгъ.
БзэшIэныгъэм имызакъоу, адыгэ литературэм, литературоведением, литературнэ критикэм иIахьышIу ахилъхьагъ, илъэпкъ хьалэлэу фэлэжьагъ.
Тхьаркъохъо Юныс ичылэ гупсэу Аскъэлае ицIыф гъэшIуагъ.
Лъэпкъэу зыщыщым, ихэкоу зыщыпсэугъэм ыгоу къафытеощтыгъэр къэуцугъ… Адыгэ бзэшIэныгъэм чIэнэгъэшхо ышIыгъ.
Тхьаркъохъо Юныс ытхыгъэхэр, иIофшIагъэхэр кIэн лъапIэу тилъэпкъ ихъарзынэщ щыщ хъугъэх. Ахэр къыткIэлъыкIощт лIэуж пчъагъэмэ «ядышъэ» кIэн, нэбгырабэ бзэшIэныгъэм къыфащэщт.
Тиныбджэгъу лъапIэу Юныс, укъытхэтэу тэлъытэ. Тхьэм джэнэт дахэ къыуитынэу тыпфэлъаIо.
ИIофшIэгъухэр.
|