Аскъэлай (аул Ассоколай)

Адыгэ къэралыгъо университетым итхылъеджапIэ тыгъуасэ Дунэе шIэныгъэ-IофшIэн зэхахьэ щыкIуагъ. Абхъазым, Дагъыстан, Къэрэщэе-Щэрджэсым, Адыгеим, нэмыкIхэм яшIэныгъэлэжьхэр конференцием хэлэжьагъэх. Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэ­рэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм ипащэу Бырсыр Батырбый зэхахьэр зэрищагъ, ар Анцокъо Хьаджыбэч къызыхъугъэр илъэси 170-рэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъагъ.

— Адыгеим щыпсэурэ цIыф губзыгъэхэр ялъэпкъыбзэкIэ тхэн-еджэныр зэрямыIэм ыгъэгумэкIы­щтыгъэх, — къыщиIуагъ Дунэе конференцием Бырсыр Батырбый. — Анахьэу зыцIэ къепIон плъэкIыщтыр Аскъэлае щыпсэущтыгъэ Анцокъо Хьаджыбэч. 1878-рэ илъэсым адыгэ алфавит араб графикэм техыгъэу ащ зэхегъэ­уцо. Ар ыгъэфедэзэ, гу­щы­Iэжъхэр, орэдхэр, IорыIуа­тэ­хэр, пшысэхэр, таурыхъхэр етхых. Анцокъом иалфавит хьарыф 68-рэ хэт, зэкI пIоми хъунэу адыгабзэм имакъэ­хэр къеубытых.

Я ХIХ-рэ лIэшIэгъум адыгабзэм Iоф дэзышIэгъэ шIэныгъэлэжьхэм, Совет хабзэм ишIуагъэкIэ тхэкIэ амалхэр тиIэхэ зэрэхъугъэм, ти­­непэрэ щыIакIэ адыгабзэм чIы­пIэу щыриIэм, нэмыкIхэм Б. Бырсырым иеплъыкIэхэр къариIолIагъэх.

Гуманитар ушэтынхэмкIэ Къэрэщэе-Щэрджэс институтым ипащэ иIэнатIэ зыгъэцэкIэрэ Шенкао Маргаритэ, Дагъыстан институтэу бзэм, литературэм, искусст­вэм Iоф адэзышIэрэм икъу­тамэ ипащэу Магомед Магомедовыр, Абхъа­зым и Къэралыгъо университет икIэлэегъаджэу Дифа Габния, нэмыкIхэри конференцием хэлажьэхэрэм къафэгушIуагъэх, Iоф­шIагъэу щыIэр лъагъэкIотэнэу афаIуагъ. ГумэкIыгъор къябэкIы Укъызыщытхъужьыныр нахь IэшIэх, зыми уигъэмысэщтэп. Ар икъу фэдизэу къагурыIозэ, зэхахьэм къыщыгущыIагъэмэ ягумэ­кIыгъохэр шъхьэихыгъэу хагъэ­унэфыкIыгъэх, Магомед Магоме­довым къызэриIуагъэу, Дагъыстан лъэпкъыбэ щэпсэу, бзэ 30-м ехъу хэушъхьафыкIыгъэу щызэ­рагъашIэ. ЕджапIэхэм щыкIа­гъэу афилъэгъурэр ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн республикэм дэеу зэрэщыкIорэр ары. Урысыбзэри дэгъоу ашIэу ылъытагъэп. Ящы­кIэгъэ егъэджэн тхылъхэр жъы хъугъэх, кIэу къыдагъэкIын­хэмкIэ мылъкур афикъурэп. Къушъхьэхэм ащыпсэухэрэм яIоф нахь хьылъэ мэхъу, къалэм дэс­хэм ягумэкIыгъохэр нахь макIэх, ау уащытхъунэу яегъэджэн зэхащэрэп.

Къэрэщэе—Щэрджэсым къи­кIы­гъэ шIэныгъэлэжь цIэрыIоу Бэчыжъ Лейлэ тхакIохэм я Со­юз къыщыригъажьи, бзэм изэгъэ­шIэн щыкIагъэу фэхъурэмэ къате­гу­щыIагъ. Тхылъыбэ зымытхыгъэ­ри, ущыгугъынэу зыкъегъэлъагъо­мэ, тхакIохэм я Союз пштэ хъу­щтэу ащ елъытэ. Джащыгъум Союзым хэтэу бзэм нахьышIоу ащ Iоф дишIэн ылъэкIыщт. Нарт эпосым имэхьанэ нахьыбэрэ гукIэ зыфэдгъэзэн, тызэрэадыгэр тыдэ тыщыIэми, сыд фэдэ Iоф тэшIэми къыхэдгъэщын фаеу Л. Бэчы­жъым елъытэ. Узыщыщ лъэпкъым утеукIытыхьажьынэу щытэп, ищытхъу пIэтын фае.

Адыгэ къэралыгъо университетым филологиемкIэ ыкIи куль­турэмкIэ ифакультет ипащэу Хьа­мырзэкъо Нурыет, гу­ма­нитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэ­ращэм ыцIэ зыхьырэм шIэны­гъэмкIэ иIофышIэу Анцокъо Сурэт, институтым иотдел ипащэу Наталья Денисовар, нэмыкI­хэри конференцием гъэ­шIэгъонэу къыщыгущыIагъэх.

— Анцокъо Хьаджыбэч сэ сятэжъ. ЗыкIи сымылъэгъугъэми, иIофшIагъэ зэрэжъугъэлъапIэрэм сегъэгушхо, — къыIуагъ Анцокъо Мосэ.

— Хьаджыбэч сэри сиIахьыл, — зэдэгущыIэгъур лъегъэкIуатэ Мэлайчэт. — Сафэраз ыцIэ да­хэкIэ езыIохэрэм.

ЗытегущыIэгъэхэ Iофыгъохэм афэгъэхьыгъэ унашъохэр зэхахьэм щаштагъэх. Тарихъ шIэны­гъэ­хэмкIэ докторэу Пэнэшъу Аскэр, шIэны­гъэлэжьхэу Цуекъо Алый, Шъхьап­лъэкъо ГъучIыпс, МэщфэшIу Нэдждэт, ЕмтIылъ Разыет, Ацумыжъ Казбек, Мамый Рус­лъан, нэмыкIхэу гущы­Iэгъу тызыфэхъу­гъэхэм конференцием къыщаIэ­тыгъэ Iофыгъо­хэм мэхьэнэ ин яIэу алъытэ. Ягупшысэхэр щы­Iэныгъэм щып­хы­ращынымкIэ куп-купэу гощы­гъэ­хэу зэхахьэр зэрэ­лъагъэкIо­тагъэм шIуагъэ къытыщтэу тэ­лъытэ.

Сурэтхэр зэхахьэм къыщытетхыгъэх.

Адыгэ макъ.