Тилъэпкъ гъэзет къызэритхыгъагъэу, къуаджэу ­Аскъэлае тарихъым иунэ (музей боевой и трудовой славы) къыщызэIуахынэу агъэхьазыры. Музеим икъызэIухын икIэщакIор Цэй Аюбэ ыкъоу Ерэстэм. Ащ къыщагъэлъэгъощтхэр еугъоих, музеир зы­чIэтыщт унэр арегъэгъэцэкIэжьы, нэмыкI Iо­фы­­гъохэри зэрехьэх.

Ерэстэм зыуж ихьэгъэ Iо­фыр, сыдрэ къин ыпэ къикIы­гъэми зэшIуихызэ, пхырегъэкIы. А шэн-хэбзэ шIагъор къырыдгъэлъэгъонэу музеим иэкспонатхэм тахэIэбэн, блэкIыгъэ хъугъэ-шIагъэмэ зы щысэ къахэтхын.

Ерэстэм икъоджэгъухэми му­зеим мэхьанэ раты, экспонатхэм яугъоин яшъыпкъэу хэла­жьэх. Экспонат заулэ схьи, ма­фэ горэм сэри музеим сы­кIуагъ. ГъучIыпчъэу Iухыгъэм сы­зыIохьэм музеим ищыIэныгъэ щыщ пычыгъо горэм шыхьат сыфэхъугъ. Ар Аскъэлае иапэрэ футбол командэ ехьы­лIэгъэ стендэу Ерэстэм иIэпы­Iэгъоу Мэджэс (Хьакъуй) Саи­дэ ыгъэхьазырырэр ары.

Цэй Ерэстэм стендым кIэ­рыт, футболистмэ ясурэтмэ ате­Iабэзэ ыкIи зырызэу ацIэ-алъэ­къуацIэмэ къяджэзэ, хъи­шъэу апылъмэ Саидэ арегъэ­дэIу.

— СэмэгумкIэ къебгъэжьэ­нышъ, ычIэгъырэ сатырым Бэр­зэдж Абубачыр ыкъоу Хьазрэтаил, Уджыхъу Нухьэ ыкъоу Юр, Гъыщ Зулкъаринэ ыкъоу Заур; азыфагурэ сатырым итых: ГъукIэлI Андзаур ыкъоу Казбек, Алашэ Ерэджыбэ ыкъоу Заурбый, Уджыхъу Абубачыр ыкъоу Аслъан, ­Бэгъу­шъэ Сергей ыкъоу Къырмыз; ашъхьа­гъырэ сытырымкIэ: Уджы­хъу Сахьидэ ыкъоу Андзаур, Анцокъо Хьаджмосэ ыкъоу Аслъан, Гъу­кIэлI Махьмудэ ыкъоу Юсыф, Цэй Аюбэ ыкъоу Ерэстэм, Еутых Абуба­чыр ыкъоу Ан­дзаур, Еутых Мэс­хьабэ ыкъоу Хьазраил, ­Си­хьаджэкъо Юсыф ыкъоу ­Аскэр. Джары футболист пэпчъ тарихъэу пылъыр,  — еIо Ерэстэм.  — Джыри зэ кIэсэ­гъэ­тхъы: зэкIэмэ анахь Iофыбэ зыпшъэ ифагъэр Гъу­кIэлI Махьмудэ ыкъоу Юсыф ары. Ары командэм икапитаны­гъэр. Футбол командэр зэрэ­псаоу пштэми хъишъэ гъэ­шIэ­гъон пылъ.

Теблэгъэн музеим, хъи­шъэм инэмыкI нэкIубгъохэми нэIуасэ зафэтшIын.

1958-рэ илъэсым тыгъэгъазэм ыкIэхэм адэжь Цэй Ерэстэм дзэ къулыкъур къыухи, икъуаджэу Аскъэлае къыгъэзэжьыгъагъ, комсомолым иучет хэуцожьыгъагъ. Ерэстэм къуа­джэм къыфэзэщыгъ, зеплъыхьэ, щырекIокIырэ Iофыгъомэ ынаIэ атыредзэ, икъоджэгъу шъэожъыемэ Iэгуаор къызэ­рэ­рафэкIырэр, «футбол тешIэ» аIозэ зэрэджэгухэрэр инэплъэ­гъу къыредзэ. ЕгъэшIагъо кIа­лэхэр джэгуным зэрэзэлъиштэ­хэрэр. Анахьэу зылъыплъэрэр командэм икапитанэу ГъукIэлI Юсыф. Юсыф футбол ешIэным хэшIыкI фыриI, итеплъэ емы­лъытыгъэу кIочIэшху, зэ­рэ­псаоу джэгуным зыреты, иджэ­гогъухэр егъэдаIох, зэ­плъырэм ыгу илъыр къешIэ, къыфэIорышIэ.

Цэй Ерэстэм къуаджэм къызигъэзэжьыгъэм бэ темышIагъэу икъоджэгъу ныбжьыкIэхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зэгъэфэ­гъэным иIоф хаплъэу еублэ — къоджэ комсомол организа­цием исекретарь IэнатIэ къыфагъэшъуашэ. А IэнатIэр общественнэ IофшIэнэу алъытэщытыгъ нахь, лэжьапкIэ пы­лъэу щытыгъэп. Апэдэдэ Ерэс­тэм иIофшIэн зэрэригъэжьагъэр комсомол организациер зыпкъ игъэуцожьыгъэныр ары. Ком­со­мольцэ ерыуаджэ горэ трак­то­рым тырищи, колхозым иIо­фышIэ къызэрыкIоу ышIыгъагъ. КIалэр пчыхьэм Ерэстэм дэжь къакIуи къелъэIугъ «Узыфаеу пфэсымышIэн щыIэп тракторым сытемыщ» ыIуи. «Ар сэ сиза­къоу зэшIосхын слъэкIыщтэп, комсомольцэхэр къэугъойхи, зэIукIэм унашъоу щашIыгъэм тетэу зэхэтфыщт». ЯтIонэрэ мафэм ипчыхьэ комсомольцэ нэбгырэ 26-м (бзылъфыгъи 4-рэ кIэлэ 22-рэ хъущтыгъэх) щыщэу нэбгырэ 15 кIалэм къыугъоигъ. Ахэм яунашъокIэ тракторист IофшIэныр зэрихьа­нэу къагъэнагъ. Джащ щегъэжьагъэу комсомол организацием изэIукIэ процент 80 — 100-м нэсэу къекIуалIэхэу, комсомол хэтыпкIэри игъом къатэу аублэжьыгъагъ. Ар Ерэс­тэмкIэ апэрэ лъэбэкъугъ. ЯтIо­нэрэ Iофыгъоу щытыгъ къуа­джэм футбол командэ щызэхэщэгъэныр. А лъэхъанэм район гупчэм фэшъхьаф футбол командэ зиIэ къуаджэмэ ахэтыгъэп. «ГъукIэлI Юсыф садэжь къясэгъащэ,  — къыре­гъажьэ Ерэстэм Аскъэлэе къо­джэ футбол командэм ихъи­шъэ. — Гухэлъэу сиIэри, ежь командэм икапитан IэнатIэкIэ сызэрэщыгугъырэри есэIо. Зи хи­мыIухьэу есIуагъэм къезэгъы. Сыдрэ Iофыгъо къэтэджыгъэми, Iо хэмылъэу Юсыф иIа­хьышIу хишIыхьэщтыгъ. Анахь къин къыщыхъугъэр кIалэмэ Iоф гъэнэфагъэ зэрямыIагъэр ары. Футбол шъофым икъыхэхын зэкIэ кIалэмэ ягупшысэ къыхалъхьагъ. ЧIыпIэ зау­лэ ацIэ къыраIуагъ. Аужыпкъэм, Аскъэлаерэ чылагъоу Краснэмрэ азыфагу иIэ былымхъупIэм тыкъыщыуцугъ. Шъофым иукъэ­бзын кIалэмэ зи рагъэIуагъэп, пэнэ-кондэ зырызэу итыгъэхэр раупкIыгъэх. Ау къэбарыр къуаджэм щыIугъ, пчыхьэм лIыжъ лIыкIохэр тадэжь къэкIуагъэх. Зэдэгущы­Iэгъу къин зэдытиIагъ. Былым­хъупIэм щыщ чIыгу къытатынэу фэягъэхэп. Сыдэу щытми, кIа­лэмэ рахъухьэгъэ шIоигъоны­гъэр ерагъэу пхырыдгъэкIыгъ.

ТищыкIэгъэщт псэолъапхъэхэм язэгъэуIуни Iоф къыфы­пыкIыгъ. Мэзпэсым ХьэпакI ыцIагъ. Ар къуаджэу Гъобэ­къуае щыщыгъ. ИIэнатIэ дэхыгъэ имыIэу ыгъэцакIэу къэбар пылъыгъ. «Зэ ХьэпакIэ зыIузгъэкIэн, къыддимыштэмэ, нэмыкI хэкIыпIэ теусэн» кIа­лэмэ къясIуи, ыужырэ мафэм инэфшъагъо сынэсэу Гъобэкъуае сыкIуагъ. СыкIэупчIи, мэзпэсым иунэ къыхэзгъэщыгъ. Сызэджэм зиIэгъопэ лъэныкъо зибгырыпх дэгъэнэгъэ лIэу унэм къикIыгъэм (ыIэ лъэныкъо пытыжьыгъэп) сэлам есхыгъ, Аскъэлае сызэрикIыгъэр, уахътэ иIэмэ, ихэбзэ Iоф пае сыдэгущыIэ зэрэсшIоигъор ес­Iуагъ. Сэламым къыригъэгъэзэжьыгъ, унэм сыригъэблэ­гъагъ, сигъэтIыси, «къаIо, сыо­дэIу» къысиIуагъ. Зыуж ситыр ыкIи тиIоф зэрэкIэкIырэ шIыкIэр фэспчъыгъэх. «Ащ фэ­диз къиныбэмэ шъуапхырыкIы­гъэмэ, сэ пхъэм шъущызгъэ­кIэнэп, тхьапш шъузыфаер?» къыIуагъ лIым. Метри 7-рэ сантиметрэ 20-рэ якIыхьагъэу тIу ыкIи метрэ плIырыплI якIы­хьагъэу плIы зэрэтищыкIагъэр есIуагъ.

«Дэгъу. КIалэу къэбгъакIо­хэрэм къафэгъэпыт чъыг лъа­псэхэмрэ тхьапэхэмрэ аухъу­мэжьынхэу бэрэ тауплъэкIоу къыхэкIышъ», — къысиIуагъ мэзпэсым.

— Комсомол пшъэры­лъэу афэ­тшIыгъэр зыгъэцэкIа­гъэхэр Бэ­гъушъэ Даутэрэ Гъу­кIэлI Хьа­джыбэч ыкъоу Нухьэ­рэ,  — еIо Ерэстэм. — Гъу­кIэлI Нухьэ ищытхъу Iалъ мэкъ джыри хэбгъэхъожьын плъэ­кIыщт ар кIэлэ чанэу зэрэщытыгъэр, ком­сомол организацием икомитет зэрэхэты­гъэр. Ар Мыекъуапэ кIуи зы илъэсэ курсым къыще­джагъ, футбол шъофыр зэрэбгъэхьазырыщт шIыкIэм ехьы­лIэгъэ брошюрэ кIалэмэ къафихьи шIухьафтынэу аритыгъагъ ыкIи IэпэIэсэныгъэ хэлъэу зыще­шIэщтхэ чIыпIэр ари­гъэгъэпсы­гъагъ.

ЫпшъэкIэ къыщиIотагъэхэм Ерэстэм къахигъэхъожьыгъ Ас­къэлаерэ чылагъоу Краснэмрэ азыфагу илъ гъогум ыужкIэ мыжъуакIэ тетэкъогъэным зы­фежьэхэм комсомолым хэтхэри, колхозым иIофышIэхэри ча­нэу зэрэхэлэжьэгъагъэхэр.

Аскъэлае иапэрэ футбол командэ мэшIуачэу зэхигъэна­гъэр непэ къызнэсыгъэми ма­блэ. ЫужкIэ къикIыгъэ ныб­жьы­кIэмэ ар шIухьафтын шIа­гъоу афэхъугъ, агъэкIуасэрэп, цIыф­хэр агъэгушIоу мэ­джэгух.

ЕМЫЖ Муслъимэт.