ЕЖЬ ИЛЪАГЪО НАФЭУ ПХЫРИЩЫЗЭ...
Лъэхъан хьылъагъ, тхьамык1эгъуагъ зэоуж илъэсхэр. Узи-бзаджи хэмытэу, ц1ыф псаур къыриутыти, гъэблэ ш1уц1эм ыпсэ 1уихыщтыгъэ. А лъэхъан хьылъэм хэбзэ пытэ хэлъэу къэлэ еджап1эхэм ащеджэхэрэм, 1офыш1эхэм карточкэк1э нэбгырэ телъытэу хьалыгъу 1ахьхэр къаратыщтыгъэх. Чылэм къыдэк1ыгъэу ащ фэдэ амал зи1э хъугъэр насыпыш1ок1э алъытэу, ехъуапсэхэу лъэхъан тхьамык1эгъуагъ щы1ак1эр. Чылэм дэк1ыни, еджак1о къалэм к1он зылъэк1ыхэрэр мэк1э дэдагъ а лъэхъаным. К1уагъэри дэсын ымылъэк1эу, зэрэдэсын амал имы1эу, еджап1эм ч1эхьэгъахэми къыч1эк1ыжьыти, чылэм къэк1ожьыхэу къыхэк1ыщтыгъэх. Ау сыдрэ къини къызэтыримыгъэуцохэу теубытэгъэ пытагъэ къызыхэзыгъафи, зэоуж илъэс хьылъэхэм, гъабли-гъайи зыкъызэк1ырамыгъадзэу зиеджэн лъызыгъэк1отагъэхэм, Адыгэ педучилищым щеджэнэу Мыекъуапэ к1уагъэхэм зэу ащыщыгъ Тхьаркъохъо Мэджыдэ.
Теуцожь районым ит къуаджэу Аскъэлае тыгъэгъазэм и 4-м 1927-рэ илъэсым Тхьаркъохъо Исхьакъы ыкъоу Джахьфарэ иунэгъо зэ1эк1элъы сабый къихъухьагъ. Сабый нэжгъурым бэк1э щыгугъыхэу Мэджыд фаусыгъ.
Лъэхъанэу къызыхэхъухьэрэм къыхэхъухьагъэм идунаи къырык1ощтыри фегъэунэфы. Социальнэ-классовэ зэфэмыдэныгъэу обществэм хэлъым плъыр-стыр ин къыхилъхьагъэу, бэнэ лъэш щы1эныгъэм щызек1ощтыгъэ. Мылъкумк1э зэтек1ыныгъэу ц1ыфхэм ахэлъыр ахагъэжъык1эу, мылъку горэ зэ1узыгъэк1агъэм ылъэ к1аутэу, хьапсаш1эу, Сыбыры ращыхэу щытыгъ а лъэхъан плъыр-стырым. Тхьэркъохъо Исхьакъы мэлыбэ зэри1агъэм пае Сыбыры ращынэу унашъо заш1ым, ар л1ыжъы дэдэ хъугъагъэти, ыкъоу Джьахьфарэ к1элъэ1уи, ятэ ыч1ып1э ежь ихьагъ. Арыти, Джахьфарэ иунагъо зэрэпсаоу, Мэджыди ахэтэу, Сыбыры ращыхи, илъэс зыт1ущэ ащ къисыгъэхэу, янасыпы къыубыти, псаоу къагъэзэжьыгъ. Ащ ыужы бэ темыш1эу Хэгъэгу зэошхор къежьи Джахьфар ащагъ, къыгъэзэжьыгъэп ичылэгъухэу зикъэралыгъо къэзыухъумэзэ зыпсэ хэзылъхьагъэмэ ащыщы зэу хъугъэ. Янэу Асиеты к1элэ быныр къылъэхани, зауи гъабли къинк1э къызэпачыгъ...
Асиет адыгэ 1оры1уатэхэр дэгъоу ыш1эхэу, ахэр къы1отэнхэм фэщагъэу, ижабзэ 1упк1эу, уедэ1у зэпытыгъэк1и уемызэщэу бзэш1уагъ. Янэ къы1отэрэ къэбарыжъхэм, пшысэхэм ядэ1уныр Мэджыдэ лъэшэу ик1эсагъ. Ау пшысэхэмрэ таурыхъхэмрэ ядэ1уным ш1ок1ынышъ, ежьыри зыгорэхэр зэхилъхьанхэмк1э амал и1эу пасэу къыфэнэфагъ. Усэн чылэпхъацэр Мэджыдэ хэдзагъэ зыхъугъэр ячылэ к1элак1эу Тыгъужъ Дышъэк1ы къыщежьэ. Ащ ехьыл1эгъэ очеркэу Мэджыдэ ытхыгъэм къыще1о: «Аскъэлэе еджап1эм 1оф щиш1энэу къызэк1ожьым Тыгъужъ Дышъэк1 к1элэегъэджэ к1элэк1э чанэу щытыгъ. Мыщ литературнэ кружокэу щызэхищагъэм хэтыгъэ к1элэеджак1охэр стих ц1ык1ухэр, рассказ к1эк1хэр атхынхэ алъэк1ыным щыфигъасэщтыгъэх». Ежь Мэджыди ышъхьэк1э ащ къыхиубытагъ, иапэрэ сабый усэ сатырхэр, икъоджэ еджап1э джыри щеджэзэ, къыхищыхэу, зэригъафэхэу ригъэжьагъ. Тхьэм къыхилъхьэгъэ амалэу, якъоджэ еджап1эм апэу щызэригъэпэшыхэу зыфежьэгъэ усэ сатырхэр къэгъагъэу къызэ1уихыным фак1оу анахьэу къызыщынэфагъэр Адыгэ к1элэегъэджэ училищэу Мыекъуапэ дэтым щеджэнэу зыч1ахьэр ары.
А лъэхъаным мы еджап1эм адыгабзэмрэ адыгэ литературэмк1э щезыгъаджэщтыгъэхэр Хьэт1энэ Айщэт ары. Бзылъфыгъэ 1ушэу, 1эдэбышхо зыхэлъ ц1ыфэу Айщэт щытыгъ. Пшъэшъэжъыеу, шъэожъыеу чылэхэм къадэк1ыхи, еджак1о къэк1уагъэхэм янэм фэдэу афыщытыгъ. Ш1эныгъэ зэраритэу, зэрэригъаджэхэрэм щиухыщтыгъэп и1офш1 эн. Ахэр ыгъэгъуазэщтыгъэх яшэн-нэшанэхэр зэгъэзэфагъэ хъунхэмк1э, ныбжьык1эхэм яамалхэм гу алъитэщтыгъэ, ына1э атетыгъ, ыгъэунэфыщтыгъэх. Ныбжьык1эхэм амал-къулаеу апкъырылъэу гу зылъитагъэхэм заушхунымк1э 1эпы1эгъу афэхъущтыгъэ. Ныбжьык1эхэу училищэм ч1эсхэм творческэ к1уач1эу ахэлъыр къахэчэлъэук1эу зэрэщытым Айщэт гу лъити, заом ыпэк1э литературнэ-творческэ кружокэу училищэм ч1этыгъэм и1офш1эн падзэжьынэу егъэпсы. Айщэты усэным иамалхэр зы1эк1элъэу къыгъэнэфэгъэ Мэджыдэ ыпшъэ релъхьэ творческэ кружокым и1офш1эн. Мэджыдэ а 1офым фэчэфэу пыхьагъ, кружокым пащэ фэхъугъ. Кружокым творческэ 1офш1эныр чанэу ригъэжьагъ, гъэзетэу «Гум иорэд», журналэу «Тихахъо» зыфи1охэрэр къыдигъэк1ыхэу ыублагъ. Мыхэм Мэджыдэ иусэхэр зэпымыоу ащыхеутых. Адыгэ педучилищэм илитературнэ кружок и1офш1ак1 э лъагэу зи1этыгъ, бэмэ алъы1эсыгъ, ищытхъу Черкесскэ педучилищым нэсыгъ. Ащ иш1уагъэк1э, нэужым адыгэ литературэм ык1оч1э лъэшы хъущтэу Мэщбэш1э Исхьакъ Черкесскэ педучилищым къыч1эк1ыжьыни, Адыгэ педучилищым щеджэнэу къэк1ожьынэу мэхъу... Литературнэ кружокым и1офш1эн чанэу зэрэригъэк1ок1ырэм адак1оу, Мэджыдэ ежь итворческэ псалъи нахь к1уач1э хэлъэу зе1эты, нахь мэкуашэ, ипсэлъэ к1уач1э мэш1о бзыеу къыдэуаеу нахь къыщызэк1анэ. Тхэк1о ныбжьык1эм иусэхэр зэпыу имы1эу хэку гъэзетым, журналэу «Зэкъошныгъэм» къащыхеутых, Адыгэ радиом икъэтынхэм ахэт зэпытыгъэх. Ахэр - лъэпкъым ипсэук1э-щысып1э охътэ зэфэшъхьафхэм зыфэдэу хъурэр, ом изытет, ич1ыопсы идэхэгъэ-зэгъэфэгъагъэ сурэт 1упк1эу зыщиплъэгъук1ырэ, зыщызэхэпш1эрэ усэх, ахэр - усак1ом иусэ 1упк1эхэу, иусэ зэгъэфагъэхэу ихэку идунэе сурэт гъэшъхъыгъэу къызыщыригъэлъэгъук1ырэ, къызыщыри1отык1ырэ сатырых. Ащ фэдэх усэхэу «Бжыхьэ», «К1ымэфэ пчыхь», «Шэк1огъу», «Адыгэ псэук1» ык1и ахэм анэмык1 ыбэхэр.
Творческэ к1уач1эу Тхьаркъуахъом хэлъыр къэнэфагъэу адыгэ к1элэегъэджэ училищыр 1950-рэ илъэсым къыухыгъ. Зиусэхэр хэку гъэзетым, журналэу «Зэкъошныгъэм» къыхаутырэ творческэ к1оч1э ныбжьык1эр Адыгэ радиокомитетым дикторэу 1оф щиш1энэу рагъэблэгъагъ. Джащ тетэу, Мэджыдэ и1офш1эн ащ щыригъажьи, илъэс 37-рэ щылэжьагъ. Пшъэдэк1ыжь ин зи1э икъулыкъу ыгъэцак1эзэ, ипоэтическэ творчествэк1и зэпыу имы1эу зыдэлэжьэжьызэ, Адыгэ к1элэегъэджэ институтыр 1965-рэ илъэсым Мэджыдэ къыухыгъ. Иш1эныгъи, итворческэ амалхэри зэдигъэцак1эхэзэ, къызэтеуцо имы1эу Мэджыдэ лажьэщтыгъэ.
Усэк1о ныбжьык1эм ыгу къаргъоу, зэ1ухыгъэу, ц1ыфыгъэ гук1эгъу дэхагъэр, фэбагъэр ыбгъэ къыдилъэсык1эу ык1уач1э къызэрихьэу ш1угъэм, дэхагъэм афэлажьэзэ Мэджыдэ игъэш1э гъогу къык1угъ. Щы1эныгъэ шъыпкъагъэр, лэжьэк1о ц1ыфыр зэк1эмэ апшъэныр, гукъэбзагъэр - зэк1э ш1оу щы1эр ныбжьык1эхэм яшэныныр, яхэбзэныр зыщахалъхьэрэ гуш1огъо лъэхъаныгъ а лъэхъаныр. Мэджыдэ иусэхэм хэта агупчэр, агур, апсэр п1оу ук1эупч1эмэ, ащ иджэуапы бэрэ улъыхъунэу, уегупшысэнэу щытэп: лэжьэк1о ныбжьык1эхэр арых. Зыгу къабзэу, зигупшысэ къаргъоу, къэк1ощт мафэхэм янурэ зыгу къиш1этык1ыхэрэр арых. Гугъэ нэфыр ахэлъ Мэджыдэ иусэхэм, гук1эгъу фабэр ащызэхэош1э иусэ сатырхэм. Лирическэ героим к1эсэгъу фэхъунэу къыхихыгъэм фэгъэхьыгъэу ыш1ырэ ипсалъэ, игугъэ-гупшысэхэр уащызэбгырыплъэу къаргъохэу, тыгъэр ащыш1этэу, нэфыр къахилъэсык1эу, ш1улъэгъум имаш1о къащызэк1анэу, ифабэ гъозэу ашъхьарихэу ныбжьык1эгоу къызэк1эш1атэрэм изытеты тыщегъэгъуазэ. «Узыпэсш1ын къэмыхъун», - джары лирическэ героир зэреджагъэр ыгу зыфызэ1уихыгъэу, ыпсэ 1эрылъхьэ зыфиш1ынэу рихъухьагъэм. Гукъабз, гупц1ан лирическэ героир. Ущызэбгырыплъэу ыгуи къаргъо, ижабзи 1упк1э. Хьэрамыгъи, тхьагъэпц1ыгъэ-хъоршэрыгъи лирическэ героим ымыш1эу ш1уылъэгъугъэм шъхьаихыгъэу епсалъэ:
Ш1улъэгъу лъагъом сэ укъысфихьмэ,
Нэфылъ жъуагъок1э сыкъыоджэн.
Ш1улъэгъу гъогум удэмыхымэ,
Тыгъэм инурэк1э сыгу уистхэн.
Гуфэбэгъэ-шъэбагъэр къагъэущэу, ц1ыфыгъэ-гук1эгъу дэхагъэм къыфаджэхэу усэ сатырхэр зэгъэфагъэх:
О нысэ к1асэ тянэ уфэхъумэ,
Сшыпхъуми лъэшэу ягуш1огъон.
Шъхьэгъусэ гупсэу тызэдэпсэумэ,
Узыпэсш1ын къэмыхъухэн.
Ц1ыфы гук1эгъу-дэхагъэм, гуфэбэгъэ-хьалэлыгъэм яшапхъ, ябзыпхъ лирическэ героим ыгу лъапсэ къыщыущыгъэу иш1улъэгъу дигощырэ гурышэ-гупшысэхэр.
Природэм исурэт зэтек1ыхэмк1э гум щыхъэу-щыш1эхэрэр 1упк1агъэ хэлъэу къыра1отык1ых Мэджыдэ иусэ сатырхэм. Ащ изы щыс «Гум иорэд» зыфи1орэр. Природэм ихъурэ-ш1эрэ 1офыгъохэмрэ ц1ыфым ыгу щыхъэрэ-щыш1эхэрэмрэ зэготхэу, ямэхьэнэ купк1ык1э къэзэрэгъэнэфэжьхэу къызэдитыхэзэ, гурышэ-гупшысэхэм зарегъэ1эты, сурэт 1упк1э уапашъхьэ къырегъэуцо:
Ощхы ужыпкъэм Лэгъупэкъопсым
Шъолъыры шэплъэу огур къегъалэ,
О лъэужышхоу сыгу фэпш1ыгъэм
Ар фэсэгъадэшъ, лъэшэу сылъэплъэ.
Ц1ыфыр къызыхэхъухьэгъэ природэм хэпчын умылъэк1ынэу щыщ шъыпкъ, ащ изыпкъынэ-лын. Пстэухэри зэлъэ1эсых, зэрэ1ыгъых, зэ1эпэ1эх. А гугъэ к1уач1эр гъэтырэ къэщагъэу лирическэ героим ыгу къетаджэ, гурышэ-гупшысэмэ за1эты, ш1ур къыхехы, ер щегъэзые. Ш1улъэгъу дахэм гум имыл егъэжъу, гум тамэ къыгуегъак1э, лъэк1 къыхелъхьэ, гугъэ регъэш1ы, сыд рихъухьагъэми къыдэхъуным ицыхьэ телъэу еш1ы. Ар хэтэлъагъо Мэджыдэ илирическэ геройи. Ицыхьэ пытэу зытелъыжьэу лирическэ героим къе1о:
Тхьэркъо жэгъуфэу унашъхьэм тесым
Ш1уфэс сэламк1э сэ сыпэгъок1ы,
Тамэхэр хьафэу ащ къы1ысхыни,
Сыкъыпфэбыбынэу сыгу къэсэгъэк1ы.
Гум илъымрэ, нэмык1эу къэп1он хъумэ, гугъэмрэ щы1эныгъэм изытетрэ зэтефэхэу бэрэ къыхэмык1ырэми, гугъэм инэф ц1ыфым игъуазэу, ыгу ык1уач1эу, ищы1эныгъэ гъогу гугъэзэ рэк1о. Ащ иорхэм зэрахьэу, к1уач1эу пкъырылъыр къыхэнэфык1эу усэр еухыжьы:
О п1эпэ шъабэ къысфэмыщэими,
Пк1ыхьым сыхэтэу сыкъыплъэ 1абэ.
К1ымэфэ ч1ы1эу хъотыр зэрехьэми,
Гум иорэды сыкъегъэфабэ.
К1элэ ныбжьык1эм икъэщэны ш1улъэгъоу фиш1ыгъэм к1оч1э лъэш пкъырылъ. Лъэк1 зи1эр ежь к1алэр пшъашъэм зэрэфыщытыр ары нахь къызэрэфыщытыжьыр арыгоп джы дэдэм. Ащ к1алэм игугъап1э егъэпытэ, егъэлъэшы, тыгъэм ифабэ гум имыл ыгъэжъунэу щэгугъы. Псэлъыхъо к1алэр мэгугъэ, ицыхьэ пытэ телъ ежь игуфэбэныгъэк1э пшъашъэм ыгу гуфэбэныгъэ къызэрэщигъэущыщтым.
Мэджыдэ иусэк1огу хэтык1и зэ1ухыгъагъ, хьалэлыгъэ-гук1эгъугъэр, нэфылъым фэдэу, къытырилъэсык1эу, тыдэ ущы1ук1агъэми 1апл1 къорэгък1э къыппэгъок1ыщтыгъ. Угу дыигъэми ыгъэжъужьэу, псэ къыпигъэк1эжьэу, угу къы1этыжьэу ц1ыф гук1эгъу фабэу Мэджыдэ щытыгъ. Гу хьалэл т1упщыгъэу, хьэрамыгъэ зымыш1эрэ ц1ыфыгъ. Джа гуфэбагъэр, гу т1упщыгъэ-зэ1ухыгъагъэр Мэджыдэ иусэхэм нэфыпсэу къахэлыдык1ы, джа гупц1энэгъэ-хьалэлыгъэр, гук1эгъу фабэр къахэнэфык1ы иусэ пстэуми. Ыгу ыхьыгъэм гуфэбагъэу фыри1эр иусэ сатырхэм нэфыр апилъэсык1эу зыкъыща1эты, а гук1эгъу к1уач1эр ори къыпхет1упщхьэ. Ащ иусэ сатырыбэхэм жъыоу, ш1этэу къахелъэсык1ы гугъэ дахэу и1агъэхэр, идунэегуры1уак1э зыфэдагъэр. Дунаир гъатхэм ифабэ, имэфэ го1ухэм къазэрэдэк1эжьырэм, амэкъэ чэфык1и, янэплъэ-1уплъэк1и псэ зыпыт пстэуми зэрэзэдырагъаштэрэм исурэт 1упк1 «Орэдэу къэ1у» зыфи1орэ усэр. Художникым икъэлэмыпэк1э сурэт зэтепш1ык1ут1ук1ыр къызэритэу, поэтым иусэ къыщырегъэлъэгъук1ы пц1эшхъо бгъэгуфэу къэбыбыжьыгъэм гъэпсэф имы1эу иунэбгъагъэ зэрэзэригъэпэшырэр, «бзыу пщынаохэр» зибгъагъэ зыш1ырэм ыдэжь хьэк1ак1о къэк1уагъэхэу къызэрэфепсыхыхэрэр, уцэу къыхэк1ынэу къежьагъэхэр «тыгъэпсым лъыхъухэу зэрэгумэк1ыхэрэр» сурэт зэтепш1ык1ут1ук1эу усак1ом иусэ къыщырегъэлъэгъук1ых. Зэк1э природэм щыхъуи-щыш1и, сурэт зэблыгъэу нэм къык1эуцохэрэри, зи1офыгъо фэк1ожьых - лирическэ героим игурышэ-гумэк1-гупшысэ зэтек1хэм алъапсэ ар икъежьап1, изэхэмыф 1офыгъо гумэк1. Ар зэфихьысыжьэу къеупсэлъы лирическэ героим, хъурэр, къыщыш1ырэр, илажьэр ыш1эмэ ш1оигъоу къэупч1э:
Зэк1э сэ слъэгъугъи, сэ зэхэсхыгъи
Къызэхэхьажьхэшъ, орэдэу къэ1у.
Чэщ чъые 1эш1ум сыхэзыгъэнэу
Гум а орэдыр итео макъа ?!
Хьауми ш1улъэгъум исаугъэтэу
Гъэтхэ гупшысэм ар илъэмакъа?!
Гурышэ-гупшысэмэ яормэ икъунэу зэрадзагъэу 1офыр зыфэдэр къыфэнафэ, ыгу псэфыгъэу, разэу къеупсэлъы:
Мэфэ гуш1уагъор зэлъызыштагъэр джы къызгурэ1о:
Гъатхэу къэсыгъэм имэкъэгъэ 1оу,
Ар орэдык1эу жъынчэу къэ1угъэшъ,
Зэпыу имы1эу чэфэу къэсэ1о.
Гъатхэу дунаим ыпсэ къызыщыпык1эжьырэр ц1ыфыгуми ар илъэхъанык1эу, ирэхьатыгъо зэрэ1ихырэр, ныбжьык1эгум игуш1о-гугъэхэм, игумэк1-гук1аехэм ятехьэ-тек1ых усэу «Гъатхэм сегъэшэсы» зыфи1орэр.
Природэм изы1ахьыгъу ц1ыфыр, къэзыуцухьэрэ дунаим псэрэ-гурэк1э епхыгъ. Зэпычып1э имы1эу а зэпхыныгъэр гум лъы1эсэу усак1ом къырегъэлъэгъук1ы, гурышэ-гупшысэ зэтек1ыбэхэр гум къырегъэтаджэх, нэплъэгъум къырегъэуцох.
Мэджыдэ иусэхэм адыгэ жэры1о творчествэм инэфи ифаби къащыплъэ1эсы, ащызэхэош1э. Лъэпкъ жэры1о 1оры1уатэм ижь ак1эт, ыгу ахэлъ Мэджыдэ иусэхэм, ахэм къащежьэх игупшысэхэм алъапсэхэр, ащ игъомылэк1э гъэшъош1уагъэх иусэхэр, усэхэм ар япкъынэ-лын, акуц1, апс... Мэджыдэ иусэхэм гуфитыгъэ-шъхьафитыгъэр къахелъэсык1ы, усак1ом игукъэргъуагъэ-игупц1энагъэ ахэолъагъо. Ч1эукъуащ-къыч1эукъощэжь имы1эу, хьэрамыгъэ горэ хэмылъэу, ежь игупц1энэгъэ-хыягъэ тетэу Мэджыдэ зек1ощтыгъэ, тхэщтыгъэ... Джа къызэрык1оныгъэ-гупц1энэгъэ-хьалэлыгъэр ежь Мэджыдэ изек1ок1э-ш1ык1э-гъэпсык1э 1упк1эу зэрэхэплъагъощтыгъэм фэдэу, нафэу, 1упк1эу иусэхэми къахэщы, иусэ сатырхэм закъыща1эты, хэгъэгум ш1улъэгъоу фыри1эр шъхьаихыгъэу къыре1отык1ы, гупц1энэгъэ-хьалэлыгъэр иусэхэм гум къырагъэтаджэ, шъхьэм щагъэпытэ.
Илъэпкъ, ихэку, ихэгъэгу усак1ом ыгу афызэ1ухыгъэу, ижьыкъащэ ар ыпсэу, ык1уач1эу зэрэщытыгъэм ишыхьат наф игущы1э пэпчъ, иусэ сатыры пэпчъ. Арары Мэджыдэ иусэ сатырхэм куц1эу ак1оц1ылъыр, арары гъэш1э к1уач1э ахэмэ апкъырызылъхьэрэр.
Мэджыдэ ихудожественнэ зэхаш1э нафэ къытфиш1эу, сурэт 1упк1эхэр танэ1у къыригъэтаджэхэу усэ мак1эп ытхыгъэхэр. Тхылъхэу «Лениным тырик1ал» (1962), «Бзыур, орэдыр, сэры» (автор гъусэ и1эу, 1976) зыфи1охэрэм усэ гъэш1эгъоныбэхэр къадэхьагъэх. Ахэр, Мэджыдэ зэрихабзэу, жэбзэ чан зэгъэфагъэк1э, псэлъэ сурэт 1упк1эхэмк1э ушъагъэу ытхыщтыгъэх.
Иныбжьык1эгъум къыщегъэжьагъэу усэк1э тхэзэ Мэджыдэ къыхьыгъ. Ау аужырэ лъэхъанхэм прозэ ык1и драматическэ произведениехэри ытхыгъэх. Ахэр - рассказхэу «Бзэджаш1эр мэпщынэ» (1966), «Сызэрэпцэжъыяшэр сшынахьыжъ ыдэщтыгъэп», «Джае» (1970), «Дорога через мост» (ж. «Кубань», 1967), пьесэхэу «Лъэш1эжьхэр» (1977), «Хьадэгъум ыпашъхьэ» (1977), «Партизан ц1ык1у» (1977), «Шхъум ухахьэмэ - шхъу къыопк1ы» (1978), «Зэол1хэм яджэгу» (1978) ык1и ахэм анэмык1хэри. Темэм икъыхэхынк1и, хъугъэ-ш1агъэр, образхэр 1упк1эу къытынхэмк1и, жабзэр псахьыгъэу ыгъэпсынымк1и амалхэр Мэджыдэ пасэу ы1э къихьэгъагъэх, итхыгъэхэм ахэр нафэу къахэщых. Ык1уач1э къызэрихьэу Мэджыдэ адыгэ литературэм фэлэжьагъ, лъэуж дахи къыхинагъ.
Художественнэ зэдзэк1ыными Тхьэркъохъо Мэджыдэ и1оф 1ахь гъэнэфагъэ хиш1ыхьагъ. Ащ фэд, П. Павленкэм иповестэу «Степное солнце» (Тхьаркъохъо Юныс игъусэу) (1951) ык1и А. Чумаченкэм итхылъэу «Мазэм къытек1ыгъэ ц1ыфыр» (1952) зыфи1охэрэр ык1и нэмык1хэри адыгабзэк1э зэридзэк1ыгъэх.
Тхьаркъохъо Мэджыдэ итворческэ 1эпы1эгъу хьалэл сэри къыслъы1эсыгъ. Гуфэбэныгъэк1э, ш1ук1э, дахэк1э сыгу къэк1ыжьы Мэджыдэ итворческэ 1эпы1эгъу. 1954-рэ илъэсым Адыгэ тхылъ тедзап1эм пшъэрылъ къысфиш1ыгъагъ Сергей Баруздиным итхылъэу «Кто построил этот дом» зыфи1орэр адыгабзэк1э зэсыдзэк1ынэу. Прозэк1э тхыгъэу щытыгъэмэ сэрк1э нахь 1эш1эхыгъ, ау тхылъыр усэк1э тхыгъэу щытыгъ. Арыти, сэ зэрэсфэсш1эу згъэпсызэ адыгабзэк1э зэсыдзэк1ыгъ. Ау икъоу сицыхьэ зытелъыжьыпагъэпти, сизэдзэк1ыгъэ Мэджыдэ есхьыл1агъ. А лъэхъаным Мэджыдэ тхэк1о ныбжьык1э к1уач1эхэм иусэк1э амалхэмк1э къахэщэу щытыгъ. Сэри сыгук1э анахь къыспэблагъэу щытыти, сизэдзэк1ыгъэ ащ есхьыл1агъ. Сызэрэщыгугъоуи гупц1анэу, хьалэлэу къыспэгъок1ыгъ. Зэк1э 1офэу и1эхэр щигъэзыехи, тызэдэт1ыси, усэм тыкъеджэмэ тырык1озэ, мэкъамэм ипщынэбзэ ор еохып1э е зэпыщыгъэхэр къыхафэмэ, «Зэгу!» ы1омэ гущы1эм, сатырым тыдэлажьэу, зэ зыр, зэ ят1онэрэр щигъэзыемэ итефэгъумэ талъыхъузэ, «джы ар хъун» т1оу зэдатштэмэ тырык1озэ тхылъыр зэпэк1эдгъэк1ыгъ. Мэджыдэ ежь иусэмэ зэрэдэлэжьэщтым фэдэу, Баруздиным иусэ тхылъы изэдзэк1ыгъэ ыгуи ыпси хилъхьэу къыздегупшысэу 1оф къыздиш1агъ, къыздызэригъэфагъ. Ащ фэд, Николай Глейзаровым иусэ тхылъэу «Северный олень» зыфи1орэр адыгабзэк1э зэсыдзэк1ынэу 1957-рэ илъэсым къысатыгъагъ. Зэсыдзэк1ыгъ, седжэжьыгъ-сыкъеджэжьыгъ, ау ащ сегупсэфыл1агъэп. Мэджыдэ езгъэплъыжьэу, ар рык1ожьмэ сегупсэфыл1энэу слъыти, есхьыл1агъ. Хьалэл-хьалэлэу Мэджыдэ тхылъым еджагъ, ежь зэридзэк1ыгъэмэ зэрэпылъыщтым къык1ыримыгъэчэу сизэдзэк1ыгъэ еджагъ, 1оф диш1агъ... Джащ фэдэу Мэджыдэ ц1ыфыш1оу, узэреол1агъэмк1э къогъанэ имы1эу, ц1ыф гу къабзэу, хьалэлэу, ц1ыф бэрчэтыгъ. Джа ц1ыфыш1угъэр, гукъэбзагъэр, бэрчэтыгъэ-хьалэлыгъэр Мэджыдэ иусэ пстэуми агоу, апсэу щытыгъ. Мэджыдэ иусэхэм уяджэ зыхъук1э бэрчэтыгъэр нурэу ынэгу къыч1эщэу, щхыпц1 шъабэр ы1упэмэ ателъэу, нэщх-гущхэу, сурэт 1упк1эу уапашъхьэ къеуцо.
Мы мафэхэм, Мэджыдэ ыныбжь илъэс 80 зыщыхъурэм, гуфэбэныгъэ ин хэлъэу тыгу къэтэгъэк1ыжьы, ежь ышъхьэк1э къытхэмытыжьыми хьалэлыгъэ-бэрчэтыгъэу ишэн-нэшанэхэм ахэлъыгъэхэр иусэ сатырхэм къахэтэджык1ыхэшъ нэфэр пилъэсык1эу усак1ом исурэт тапашъхьэ къеуцо.
Шъхьэлэхъо Абу. Гъэз. «АМ», 2007, 4.12.
|