Адыгагъэ зэрахьэ, яныдэлъфыбзэ зэрагъашIэ.
Кфар-Камэ чылэ гъэшIэгъон. IэкIыб хэгъэгу итми, тицыхьэ телъэу «адыгэ къоджэ шъыпкъ» тIон тлъэкIыщт. Лъэпкъ шэн-хабзэхэм адиштэу мэпсэух, хьакIэхэм апае унагъохэм япчъэхэр сыдигъокIи зэIухыгъэх. Хымэ хэгъэгу исых, ау адыгагъэр чIанагъэп. Чылэм зеушъомбгъу, хьэблакIэхэр иIэ мэхъух, адыгэ бынхэм сабыйхэр къафэхъух. ДжырэкIэ Израиль ит адыгэ къуаджэу Кфар-Камэ нэбгырэ мини 3-рэ 200-м кIахьэу щэпсэу, зэкIэри тилъэпкъэгъух ыкIи зэкIэми яныдэлъфыбзэ ашIэ.
ЦIыфхэм ящыкIэгъэ пстэури къуаджэм дэт - щэпIэ зэфэшъхьафхэр, IэзапIэхэр, еджапIэ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ, шхапIэхэр, IофшIапIэхэр, хъызмэтшIапIэхэр. Израиль ис тилъэпкъэгъухэм «шъхьахынэ» гущыIэр япхьылIэщтэп. Чылэм дэкIыхэзэ, къэлэ зэфэшъхьафхэм кIохэзэ Iоф зышIэхэрэри ахэтых. Къоджэ кIоцIым хъызмэт зэмлIэужыгъохэр къыщызэIузыхыгъэхэри макIэп. НэмыкIхэм ахэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр арагъэгъотых. Пчыхьэрэ Кфар-Камэ щыжъот, гъунэгъу араб ыкIи джурт чылэхэм къарыкIхэрэр мыщ бэдэдэу къыдэхьэх. Ахэр адыгэ къуаджэм щэфакIо къэкIох е сабыйхэр ягъусэхэу шхапIэхэм защагъэпсэфынэу къеблагъэх. Джащ фэдэу Израиль ис тилъэпкъэгъухэм ящыIакIэ зыми емыпхыгъэнэу, ящыкIагъэр зэкIэ ячылэ дагъотэнэу зэтырагъэпсыхьагъ.
Кфар-Камэ еджапIэм адыгабзэ щызэрагъашIэ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къащэрэ сабыйхэм ныдэлъфыбзэкIэ адэгущыIэх. Адыгабзэри, Израиль икъэралыгъуабзэхэу джуртыбзэри, арапыбзэри, IэкIыб хэгъэгубзэу инджылызыбзэри ашIэхэу тилъэпкъэгъу ныбжьыкIэхэм гурыт еджапIэр къаухы. Нэужым Израиль ит апшъэрэ еджэпIэ зэфэшъхьафхэм ачIэхьэх.
Шъхьэлахъомэ яунэ музей къыщызэIуахыгъ
Лъэпкъ тарихъым иухъумэн Кфар-Камэ щыпсэухэрэм анаIэ тет. Адыгэ музей мыщ къыщызэIуахыгъэу мэлажьэ, зекIохэр къэкIох, тилъэпкъ итарихъ къащыфаIуатэ. Израиль ис цIыф лъэпкъхэм язакъоп, IэкIыбым къикIырэ хьакIэхэри, зекIохэри Кфар-Камэ музеим къеблагъэх.
2007-рэ илъэсым щегъэжьагъэу мыщ лъэпкъ музей дэт. Ыпэ ащ унэ цIыкIу ыубытыщтыгъ, джы зиушъомбгъугъэу щагури, лъэпкъ Iэпэщысэхэр зычIэлъ псэупIэри хъоо-пщаухэу хьакIэхэр къарагъэблагъэх. Музеим ипащэу Тхьаухъо Зухьер зыщыщ адыгэ лъэпкъым икъэбар хымэ цIыфхэм алъигъэIэсыныр, аригъэшIэныр, идэхагъэ лъагэу ыIэтыныр ипшъэрылъэу мэлажьэ.
- Синыбджэгъурэ сэрырэ ижъырэ пкъыгъохэр тыугъоихэу тыублагъ. Ежь джыри цIыкIузэ ахэм ауж ихьэгъагъ, - къытфеIуатэ Зухьер. - Тэтэжъхэм, нэнэжъхэм къакIэныгъэхэр ыухъумэщтыгъэх. ЗэIуигъэкIагъэу иIэр зысэлъэгъум, сшIошъ мыхъоу къэтыугупшысыгъ музей цIыкIу чылэм дэсмэ апае тшIынэу.
Ау къоджэдэсхэм язакъоп, гъунэгъу псэупIэхэм къарыкIхэу, нэужым IэкIыб хэгъэгухэми ащыщ зекIохэр музеим къакIохэу аублагъ. Тилъэпкъ фэгъэхьыгъэ пкъыгъоу чIэлъхэм янахьыбэр Кфар-Камэ щаугъоигъэх. Зухьер къызэрэтфиIотагъэмкIэ, адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгу зэфэшъхьафхэр къекIухьэх ыкIи тыдэ кIуагъэми, музеим пае пкъыгъо горэхэр къыздещэх. Ау анахьыбэр зыщаугъоигъэр ежьхэм якъуадж. Илъэси 150-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, тилъэпкъэгъухэм ячIыгу абгынэ зэхъум зыдыращыжьыгъэ псэолъэ зэфэшъхьафхэр музеим джы щызэхэугъоягъэх. Ахэр унагъохэм Зухьер къаIихыжьыгъэх ыкIи лъэпкъ тарихъым ишыхьатых.
Джащ фэдэу зы мэстакIи кIамыгъэзэу музеир агъэпсыгъ. Мыр унэу зычIэтыри хьалэмэт. Илъэси 100-м нахьыбэ зыныбжь псэупIэм гъэцэкIэжьынхэр фашIыгъэх ыкIи ипэсэрэ шIыкIи, апэрэ теплъэу иIагъэри къызэтырагъэнагъэх.
Кфар-Камэ дэт адыгэ музеим «Шъхьэлахъохэм яунэкIэ» еджэх, Шамые «щагоуи» аIо, къэбар гъэшIэгъонхэр пылъых. КъызэраIуатэрэмкIэ, Шъхьэлахъохэр мыщ щыпсэущтыгъэх. Кфар-Камэ чылэр мыщ 1864-рэ илъэсым къэтIысыгъ, мыхэр нахь кIасэу ащ къэкIожьыгъэх. Дамаск лъэныкъо къикIыжьыгъэхэу щытыти, ащ пае «Шамые щагукIэ» къоджэдэсхэр еджэщтыгъэх. Шъхьэлахъомэ япсэупIэ чIыгу ин ыубытыщтыгъэ, шъыпкъэр пIощтмэ, джы къызнэсыгъэми музеим зэпстэури хэхьэх. Кфар-Камэ ичылэ хасэ итхьаматэу Нэпсэу Зэкэрый къызэрэтфиIотагъэмкIэ, Шъхьэлахъохэр зэшитIу хъущтыгъэх - Асхьадрэ Сахьидэрэ.
Зэшхэм акъохэр IэкIыб хэгъэгухэм кIуагъэх, апхъухэр дэкIуагъэх, унэр нэкIэу къызэнэм, чылэ хасэм ыщэфыжьыгъ. Илъэси 100-кIэ узэкIэIэбэжьми Шъхьэлахъомэ яунэ щыжъотыгъ. Мыщ дэрмэныр илъыгъ, зэкIэ псэупIэу Iэгъо-блэгъум исхэм къарыкIыхэти, хьэджэнхэу шъхьалым къакIощтыгъэх. Чэщыр ахэм зыщырахыщт хьакIэщи Шъхьэлахъохэм агъэпсыгъагъ.
ЫпэрапшIэу музеим къакIохэрэм адыгэмэ афэгъэхьыгъэ фильм къафагъэлъагъо. Нэужым лъэпкъым ищыIэкIэ-псэукIэ къизыIотыкIырэ, итарихъ, идунэететыкIэ къэзыгъэлъэгъорэ IэшIагъэхэр зычIэт унэм рагъэблагъэх. Музеим ыкIоцI къызычIэкIыжьыхэрэм щагум джэгушхо щашIыжьы ыкIи адыгэ мэкъамэхэми, къашъохэми хымэ цIыф лъэпкъхэр нэIуасэ афашIых.
Зы шыкIэпщынэ икъэбар
Кфар-Камэ дэт музеим мазэ къэс нэбгырэ мини 2-м кIахьэу къэкIо. Музеим ипащэу Тхьаухъо Зухьер тэри игъэкIотыгъэу зэкIэ ащ пкъыгъоу чIэлъхэм якъэбар къытфиIотагъ. Зы мэкIаим тыIокIы, адырэм тыIохьэ. Псэуалъэ пэпчъ ижъырэ къэбар гъэшIэгъонхэр пылъых. Мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэм тызанэсым, шыкIэпщынэ закъоу ахэлъым сынаIэ тесыдзагъ ыкIи къыздикIыгъэм сыкIэупчIагъ.
- Мыр Адыгеим къырахыгъ, илъэси 100 фэдиз ыныбжь, ычIэгъкIэ зыгорэхэр кIэтхагъэх, хэкум зэкIом, тикъоджэгъу горэм къыщырати, къыздищагъ ыкIи сэ къысатыжьыгъ, -къеIуатэ Тхьаухъо Зухьер ыкIи къыпегъэхъожьы, - ычIэгъ кIэтхагъэм уеджэмэ къэпшIэщт.
Джащ тетэу шыкIэпщынэр Зухьер къысIэкIелъхьэ, тетхагъэр ерагъэу къыхэщыжьы, ау уишъыпкъэмэ, еджэгъуаеп, икъэбар зэкIэ тет.
ЗышIыгъэр Гъэжъуанэкъо Рэмэзан. Ыныбжьыр илъэс 80. ЗашIыгъэр 1911-рэ илъэс. Езытыгъэр Бэгъушъэ Налбый. Къуаджэу Аскъэлай - фэдэ гущыIэхэр шыкIэпщынэ ныбэм тетхагъэх.
Шъыпкъэр пIощтмэ, хымэ хэгъэгу ит адыгэ къуаджэм сичылэу Аскъэлае щыщ Iахь горэм сыщыIукIэнэу зыкIи сежагъэп. ЕтIани, шыкIэпщынэм нахь пкъыгъо гъэшIэгъонхэри музеим чIэлъых, ау анахьэу ащ сынаIэ тесыдзагъ.
Адыгеим джыри къэтымыгъэзэжьзэ шыкIэпщынаоу ыкIи шыкIэпщынэшIэу ГъукIэ Замудин ащ икъэбар къысфызэхифыгъ. ШыкIэпщынэм исурэт зэрилъэгъугъэм лъыпытэу къышIэжьыгъ. Гъэжъуанэкъо Рэмэзани, Бэгъушъэ Налбыеу шыкIэпщынэр зэратыжьыгъагъэми ащ къыригъаIоу ясурэтхэр иIэхэу къычIэкIыгъ. Гъэжъуанэкъо Рэмэзан ылъэкъуацIэр ГъукIэлI, Аскъэлае дэсыгъ, адыгэ шъолъырым исыгъэ анахь шыкIэпщынэо Iазэхэм ащыщыгъ. Ятэ Гъэжъуан ыцIагъ ыкIи адыгэ къэIуакIэу Гъэжъуанэкъо РэмэзанкIэ еджэщтыгъэх. Кфар-Камэ дэт музеим чIэлъ шыкIэпщынэу 1911-рэ илъэсым ашIыгъэр ГъукIэлI Рэмэзан иягъ.
- ШыкIэпщынэр илъэс 20 фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ слъэгъугъагъ, - къысфиIотагъ нэужым Замудин, - Аскъэлае дэс Бэгъушъэ Налбый ар ыIыгъэу садэжь къэкIогъагъ тIэкIу ыгъэтэрэзыжьынэу, згъэпсыжьыгъагъ. Ащ ыуж бэкIае тешIагъэу сызырехьылIэм, шыкIэпщынэм сыкIэупчIэгъагъ ыкIи «гъогу техьагъ, зыгорэм естыгъ» къысиIогъагъ.
Замудин къызэриIотагъэмкIэ, ащ ыпэкIи, 1980-рэ илъэсхэм япэублэ, мы шыкIэпщынэм рихьылIэгъагъ. Лъэпкъ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэм къязыгъаIохэрэм язэнэкъокъу Бэгъушъэ Налбый ащ къыщеоу сурэт щытырихыгъагъ. Арышъ, ащ лъыпытэуи къышIэжьыгъ.
ГъукIэлI Рэмэзан Гъэжъуанэ ыкъом джыри цIыкIузэ ежь-ежьырэу шыкIэпщынэ къегъэIуакIэ зэригъэшIэгъагъ. ХьакIэщым шыкIэпщынэр гъэбылъыгъэкIэ къырихыти къыригъаIощтыгъэ. 1960-рэ илъэсхэм Адыгэ радиом щагъэхьазырыгъэгъэ къэтынэу шыкIэпщынаоу ГъукIэлI Рэмэзан фэгъэхьыгъэр тихъарзынэщ къыхэзгъотэжьыгъ ыкIи седэIугъ. Ащыгъум Гъэжъуанэ ыкъо Рэмэзан псаугъэ ыкIи ежьырырэ иныбджэгъу Чэсэбый Титыурэ зэдэгущыIэгъу адашIыгъагъ. ГъукIэлI Рэмэзан шыкIэпщынэм къыригъаIоу мы радиокъэтыным пычыгъуабэ хэт.
Кфар-Камэ дэт музеим чIэлъ шыкIэпщынэр ащ ымышIыгъэнкIи хъущт, ащ фэдэу ежь Iэмэ-псымэм тетхагъ шъхьаем. Ау адыгэ шыкIэпщынэо Iазэм зэриягъэм щэч хэлъэп. Хэт ышIэра, цIыкIузэ шыкIэпщынэ къегъэIуакIэ зэрэзэригъэшIэгъагъэр ятэжъ пIашъэхэм къыфыщанагъэр арынкIи мэхъу. Рэмэзан зэрэшыкIэпщынэо Iэзагъэм ишыхьат къэбархэр джыри цIыфхэм ахэлъых. Ахэм ащыщ ГъукIэ Замудин къыIотагъ. Къоджэ Iэгъо-благъохэм къарыкIхэу хьакIэхэр къафакIохэмэ, е лIыжъхэр зэхахьэхэмэ, Гъэжъуанэкъо Рэмэзан ащ фэдизэу Iазэти, шыу лъагъакIоти, къарагъащэщтыгъэ. Рэмэзан къызытетIысхьащт шыури ащыгъум шъхьафэу зыдащэщтыгъэ.
ШыкIэпщынэо Iазэм иIэмэ-псыми ямышIыкIэу щыт. Ижъырэ гъэпсыкIэ иI. Джы ащ тIэкIу зэхъокIыныгъэхэр фашIыгъэх. ГъучIыч бзэпсэу тIу иIагъ, ау, Тхьаухъо Зухьер къызэрэтиIуагъэмкIэ, ахэр имылъыжьхэу къаIэкIэхьагъ ыкIи ежьхэм бзэпсыхэр ращэжьыгъэх. Мыр зыми хэбгъэкIокIэщтэп - шыкIэпщынашъхьэр хьалыу IупкIэу (ромб) шIыгъэ. Ащ фэдэ бэрэ уримыхьылIэу аIо Iофым хэшIыкI фызиIэхэм.
ШыкIэпщынэр бзэмыIоу джырэкIэ музей дэпкъым пылъагъ. Ау зэгорэм ар агъэпсыжьынышъ, ГъукIэлI Рэмэзан къызэрэригъаIощтыгъэм фэдэу ымакъэ къырагъэкIыным ыкIи хымэ хэгъэгум ит адыгэ къуаджэм ар щыIуным сэ сыщэгугъы.
ГъукIэлI Сусан.
источник.
|