Адыгагъэ зэрахьэ, яныдэлъфыбзэ зэрагъашIэ.

Кфар-Камэ чылэ гъэшIэгъон. IэкIыб хэгъэгу итми, тицыхьэ телъэу «адыгэ къоджэ шъыпкъ» тIон тлъэкIыщт. Лъэпкъ шэн-хабзэхэм адиштэу мэпсэух, хьа­кIэхэм апае унагъохэм яп­чъэхэр сыдигъокIи зэIухыгъэх. Хымэ хэгъэгу исых, ау адыгагъэр чIанагъэп. Чылэм зеушъомбгъу, хьэблакIэхэр иIэ мэхъух, адыгэ бынхэм сабыйхэр къафэхъух. ДжырэкIэ Израиль ит адыгэ къуаджэу Кфар-Камэ нэбгырэ мини 3-рэ 200-м кIахьэу щэпсэу, зэкIэри тилъэп­къэгъух ыкIи зэкIэми яныдэлъфыбзэ ашIэ.

ЦIыфхэм ящыкIэгъэ пстэури къуаджэм дэт - щэпIэ зэфэшъхьафхэр, IэзапIэхэр, еджа­пIэ, кIэлэцIыкIу Iыгъы­пIэ, шха­пIэхэр, IофшIа­пIэхэр, хъызмэт­шIа­пIэ­хэр. Израиль ис тилъэп­къэгъухэм «шъхьахынэ» гущыIэр япхьылIэщтэп. Чылэм дэкIыхэзэ­, къэлэ зэфэшъхьафхэм кIо­хэзэ Iоф зышIэхэрэри ахэтых. Къоджэ кIоцIым хъызмэт зэм­лIэужы­гъо­хэр къыщызэIузы­хы­гъэ­хэри макIэп. НэмыкI­хэм ахэм IофшIэпIэ чIыпIэхэр арагъэгъотых. Пчыхьэрэ Кфар-Камэ щыжъот, гъунэгъу араб ыкIи джурт чылэхэм къарыкI­хэрэр мыщ бэдэдэу къыдэхьэх. Ахэр адыгэ къуаджэм щэфакIо къэкIох е сабыйхэр ягъусэхэу шхапIэхэм защагъэпсэфынэу къеблагъэх. Джащ фэдэу Израиль ис тилъэпкъэгъухэм ящыIакIэ зыми емыпхыгъэнэу, ящыкIагъэр зэкIэ ячылэ дагъо­тэнэу зэтырагъэпсыхьагъ.

Кфар-Камэ еджапIэм адыгабзэ щызэрагъашIэ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм къащэрэ сабыйхэм ныдэлъфыбзэкIэ адэгущыIэх. Адыгабзэри, Израиль икъэралыгъуабзэхэу джуртыбзэри, арапыбзэри, IэкIыб хэгъэ­губзэу инджылызыбзэри ашIэхэу ти­лъэпкъэгъу ныбжьы­кIэхэм гурыт еджапIэр къаухы. Нэужым Израиль ит апшъэрэ еджэпIэ зэфэшъхьафхэм ачIэхьэх.

Шъхьэлахъомэ яунэ музей къыщызэIуахыгъ

Лъэпкъ тарихъым иухъумэн Кфар-Камэ щыпсэухэрэм анаIэ тет. Адыгэ музей мыщ къы­щызэIуахыгъэу мэлажьэ, зе­кIохэр къэкIох, тилъэпкъ итарихъ къащыфаIуатэ. Израиль ис цIыф лъэпкъхэм язакъоп, IэкIыбым къикIырэ хьакIэхэри, зекIохэри Кфар-Камэ музеим къеблагъэх.

2007-рэ илъэсым щегъэ­жьагъэу мыщ лъэпкъ музей дэт. Ыпэ ащ унэ цIыкIу ыубытыщтыгъ, джы зиушъомбгъугъэу щагури, лъэпкъ Iэпэщысэхэр зы­чIэлъ псэупIэри хъоо-пщаухэу хьакIэхэр къарагъэб­лагъэх. Музеим ипащэу Тхьаухъо Зухьер зыщыщ адыгэ лъэпкъым икъэбар хымэ цIыфхэм алъигъэ­Iэсыныр, аригъэшIэныр, идэхагъэ лъагэу ыIэтыныр ипшъэрылъэу мэлажьэ.

- Синыбджэгъурэ сэрырэ ижъырэ пкъыгъохэр тыугъоихэу тыублагъ. Ежь джыри цIыкIузэ ахэм ауж ихьэ­гъагъ, - къытфеIуатэ Зу­хьер. - Тэтэжъхэм, нэнэжъхэм къа­кIэныгъэхэр ыухъумэщтыгъэх. ЗэIуигъэкIагъэу иIэр зысэлъэ­гъум, сшIошъ мыхъоу къэтыугупшысыгъ музей цIыкIу чылэм дэсмэ апае тшIынэу.

Ау къоджэдэсхэм язакъоп, гъунэгъу псэупIэхэм къарыкIхэу, нэужым IэкIыб хэгъэгухэми ащыщ зекIохэр музеим къакIо­хэу аублагъ. Тилъэпкъ фэгъэ­хьыгъэ пкъыгъоу чIэлъхэм яна­хьыбэр Кфар-Камэ щаугъои­гъэх. Зухьер къызэрэтфиIота­гъэмкIэ, адыгэхэр зыщыпсэурэ хэгъэгу зэфэшъхьафхэр къекIухьэх ыкIи тыдэ кIуагъэми, музеим пае пкъыгъо горэхэр къыздещэх. Ау анахьыбэр зыщаугъоигъэр ежьхэм якъуадж. Илъэси 150-кIэ узэкIэIэбэжьмэ, тилъэпкъэгъухэм ячIыгу абгынэ зэхъум зыдыращыжьыгъэ псэолъэ зэфэшъхьафхэр музеим джы щызэхэугъоягъэх. Ахэр унагъохэм Зухьер къаIихы­жьыгъэх ыкIи лъэпкъ тари­хъым ишыхьатых.

Джащ фэдэу зы мэстакIи кIамыгъэзэу музеир агъэпсыгъ. Мыр унэу зычIэтыри хьалэмэт. Илъэси 100-м нахьыбэ зыныбжь псэупIэм гъэцэкIэ­жьын­хэр фашIыгъэх ыкIи ипэсэрэ шIыкIи, апэрэ теплъэу иIагъэри къызэтырагъэнагъэх.

Кфар-Камэ дэт адыгэ музеим «Шъхьэлахъохэм яунэкIэ» еджэх, Шамые «щагоуи» аIо, къэбар гъэшIэгъонхэр пылъых. КъызэраIуатэрэмкIэ, Шъхьэла­хъохэр мыщ щыпсэущты­гъэх. Кфар-Камэ чылэр мыщ 1864-рэ илъэсым къэтIысыгъ, мыхэр нахь кIасэу ащ къэкIожьыгъэх. Дамаск лъэныкъо къи­кIы­жьы­гъэхэу щытыти, ащ пае «Шамые щагукIэ» къоджэдэсхэр еджэщтыгъэх. Шъхьэлахъомэ япсэупIэ чIыгу ин ыубытыщты­гъэ, шъыпкъэр пIощтмэ, джы къызнэсыгъэми музеим зэпстэури хэхьэх. Кфар-Камэ ичы­лэ хасэ итхьаматэу Нэпсэу Зэкэрый къызэрэтфиIотагъэмкIэ, Шъхьэлахъохэр зэшитIу хъу­щтыгъэх - Асхьадрэ Са­хьидэрэ.

Зэшхэм акъохэр IэкIыб хэ­гъэгухэм кIуагъэх, апхъухэр дэкIуагъэх, унэр нэкIэу къызэнэм, чылэ хасэм ыщэфыжьыгъ. Илъэси 100-кIэ узэкIэIэ­бэжьми Шъхьэлахъомэ яунэ щыжъотыгъ. Мыщ дэрмэныр илъыгъ, зэкIэ псэупIэу Iэгъо-блэ­гъум исхэм къарыкIыхэти, хьэджэнхэу шъхьалым къакIо­щтыгъэх. Чэщыр ахэм зыщырахыщт хьакIэщи Шъхьэлахъо­хэм агъэпсыгъагъ.

ЫпэрапшIэу музеим къакIо­хэрэм адыгэмэ афэгъэхьыгъэ фильм къафагъэлъагъо. Нэужым лъэпкъым ищыIэкIэ-псэукIэ къизыIотыкIырэ, итарихъ, иду­нэететыкIэ къэзыгъэлъэгъорэ IэшIагъэхэр зычIэт унэм рагъэ­благъэх. Музеим ыкIоцI къызы­чIэкIыжьыхэрэм щагум джэгу­шхо щашIыжьы ыкIи адыгэ мэкъамэхэми, къашъохэми хы­мэ цIыф лъэпкъхэр нэIуасэ афашIых.

Зы шыкIэпщынэ икъэбар

Кфар-Камэ дэт музеим мазэ къэс нэбгырэ мини 2-м кIахьэу къэкIо. Музеим ипащэу Тхьаухъо Зухьер тэри игъэкIотыгъэу зэкIэ ащ пкъыгъоу чIэлъхэм якъэ­бар къытфиIотагъ. Зы мэкIаим тыIокIы, адырэм тыIохьэ. Псэуалъэ пэпчъ ижъырэ къэбар гъэшIэгъонхэр пылъых. Мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэм тызанэсым, шыкIэпщынэ закъоу ахэлъым сынаIэ тесыдзагъ ыкIи къызди­кIыгъэм сыкIэупчIагъ.

- Мыр Адыгеим къырахыгъ, илъэси 100 фэдиз ыныбжь, ычIэгъкIэ зыгорэхэр кIэтхагъэх, хэкум зэкIом, тикъоджэгъу горэм къыщырати, къыздищагъ ыкIи сэ къысатыжьыгъ, -къеIуатэ Тхьаухъо Зухьер ыкIи къыпегъэхъожьы, - ычIэгъ кIэтхагъэм уеджэмэ къэпшIэщт.

Джащ тетэу шыкIэпщынэр Зухьер къысIэкIелъхьэ, тетхагъэр ерагъэу къыхэщыжьы, ау уишъыпкъэмэ, еджэгъуаеп, икъэбар зэкIэ тет.

ЗышIыгъэр Гъэжъуанэкъо Рэ­мэзан. Ыныбжьыр илъэс 80. ЗашIыгъэр 1911-рэ илъэс. Езытыгъэр Бэгъушъэ Налбый. Къуа­джэу Аскъэлай - фэдэ гущы­Iэхэр шыкIэпщынэ ныбэм тетхагъэх.

Шъыпкъэр пIощтмэ, хы­мэ хэгъэгу ит адыгэ къуа­джэм сичылэу Аскъэлае щыщ Iахь горэм сы­щыIукIэнэу зыкIи сежа­гъэп. ЕтIани, шыкIэпщы­нэм нахь пкъыгъо гъэ­шIэгъонхэри музеим чIэ­лъых, ау анахьэу ащ сынаIэ тесыдзагъ.

Адыгеим джыри къэтымыгъэзэжьзэ шы­кIэ­пщы­наоу ыкIи шыкIэпщы­нэшIэу ГъукIэ Замудин ащ икъэбар къысфызэхифыгъ. ШыкIэпщынэм исурэт зэрилъэгъугъэм лъыпытэу къышIэжьыгъ. Гъэ­жъуанэкъо Рэмэзани, Бэгъушъэ Налбыеу шыкIэпщынэр зэратыжьыгъагъэми ащ къыригъаIоу ясурэтхэр иIэхэу къычIэкIыгъ. Гъэжъуанэкъо Рэмэзан ылъэ­къуацIэр ГъукIэлI, Аскъэлае дэ­сыгъ, адыгэ шъолъырым исыгъэ анахь шыкIэпщынэо Iазэхэм ащыщыгъ. Ятэ Гъэжъуан ыцIагъ ыкIи адыгэ къэIуакIэу Гъэ­жъуанэкъо РэмэзанкIэ еджэ­щтыгъэх. Кфар-Камэ дэт музе­им чIэлъ шыкIэпщынэу 1911-рэ илъэсым ашIыгъэр ГъукIэлI Рэмэзан иягъ.

- ШыкIэпщынэр илъэс 20 фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ слъэ­гъугъагъ, - къысфиIотагъ нэужым Замудин, - Аскъэлае дэс Бэгъушъэ Налбый ар ыIы­гъэу садэжь къэкIогъагъ тIэкIу ыгъэтэрэзыжьынэу, згъэпсыжьы­гъагъ. Ащ ыуж бэкIае тешIагъэу сызырехьылIэм, шыкIэпщынэм сыкIэупчIэгъагъ ыкIи «гъогу те­хьагъ, зыгорэм естыгъ» къы­сиIогъагъ.

Замудин къызэриIотагъэмкIэ, ащ ыпэкIи, 1980-рэ илъэсхэм япэублэ, мы шыкIэпщынэм ри­хьылIэгъагъ. Лъэпкъ музыкальнэ Iэмэ-псымэхэм къязыгъаIо­хэрэм язэнэкъокъу Бэгъушъэ Налбый ащ къыщеоу сурэт щытырихыгъагъ. Арышъ, ащ лъыпытэуи къышIэжьыгъ.

ГъукIэлI Рэмэзан Гъэжъуанэ ыкъом джыри цIыкIузэ ежь-ежьырэу шыкIэпщынэ къегъэ­IуакIэ зэригъэшIэгъагъ. ХьакIэ­щым шыкIэпщынэр гъэбылъы­гъэкIэ къырихыти къыригъаIо­щтыгъэ. 1960-рэ илъэсхэм Адыгэ радиом щагъэхьазырыгъэгъэ къэтынэу шыкIэпщынаоу ГъукIэлI Рэмэзан фэгъэхьыгъэр тихъар­зынэщ къыхэзгъотэжьыгъ ыкIи седэIугъ. Ащыгъум Гъэжъуанэ ыкъо Рэмэзан псаугъэ ыкIи ежьырырэ иныбджэгъу Чэсэбый Титыурэ зэдэгущыIэгъу адашIыгъагъ. ГъукIэлI Рэмэзан шыкIэпщынэм къыригъаIоу мы радиокъэтыным пычыгъуабэ хэт.

Кфар-Камэ дэт музеим чIэлъ шыкIэпщынэр ащ ымышIыгъэнкIи хъущт, ащ фэдэу ежь Iэмэ-псы­­мэм тетхагъ шъхьаем. Ау адыгэ шыкIэпщынэо Iазэм зэриягъэм щэч хэлъэп. Хэт ышIэ­ра, цIы­кIузэ шыкIэпщынэ къе­гъэIуакIэ зэрэзэригъэшIэ­гъагъэр ятэжъ пIашъэхэм къыфыщана­гъэр арын­кIи мэхъу. Рэмэзан зэрэшыкIэ­пщынэо Iэзагъэм ишыхьат къэбархэр джыри цIыфхэм ахэ­лъых. Ахэм ащыщ ГъукIэ Заму­дин къыIотагъ. Къоджэ Iэгъо-благъохэм къарыкIхэу хьа­кIэхэр къафакIо­хэмэ, е лIыжъ­хэр зэ­ха­хьэ­хэмэ, Гъэжъуанэкъо Рэмэзан ащ фэдизэу Iазэти, шыу лъагъакIоти, къарагъащэщтыгъэ. Рэмэзан къы­зытетIысхьащт шыу­ри ащы­гъум шъхьафэу зыдащэ­щтыгъэ.

ШыкIэпщынэо Iазэм иIэмэ-псыми ямышIыкIэу щыт. Ижъы­рэ гъэпсыкIэ иI. Джы ащ тIэкIу зэхъокIыныгъэхэр фашIыгъэх. ГъучIыч бзэпсэу тIу иIагъ, ау, Тхьаухъо Зухьер къызэрэтиIуа­гъэмкIэ, ахэр имылъыжьхэу къа­IэкIэхьагъ ыкIи ежьхэм бзэпсыхэр ращэжьыгъэх. Мыр зыми хэбгъэкIокIэщтэп - шыкIэпщы­нашъхьэр хьалыу IупкIэу (ромб) шIыгъэ. Ащ фэдэ бэрэ ури­мы­хьы­лIэу аIо Iофым хэшIыкI фызиIэ­хэм.

ШыкIэпщынэр бзэмыIоу джы­рэкIэ музей дэпкъым пы­лъагъ. Ау зэгорэм ар агъэпсыжьынышъ, ГъукIэлI Рэмэзан къызэ­рэригъаIощтыгъэм фэдэу ыма­къэ къырагъэкIыным ыкIи хымэ хэгъэгум ит адыгэ къуаджэм ар щыIуным сэ сыщэгугъы.

ГъукIэлI Сусан.

источник.