Къэралыгъор кьызыщежьэрэр унагъор ары. Зыбзэ зыгъэлъап1эу, зиунэгъо 1ужъу зэдэ1ужь щысэтехып1э хъугъэмэ ащыщ Емыж Байзэтрэ Сафыетрэ (гъэш1обзэ ц1э тедзэу Сафыет и1эр Кукул) яунагъо. Байзэтрэ Емыж Сахьидэ ыпхъоу Сафыетрэ (зэшъхьэгъусэ хъугъэ нэбгырит1ур зэлъэкъоц1эгъух) ныбжьык1э дэдэхэу къэзэрэщагъэх: Байзэт илъэс 22-м итыгъ, Сафыет илъэс 17 хъугъагъэп. Къиныгъуабэмэ апэш1уек1уагъэх, жьышъхьэтхъэжь зэдэхъугъэх.

Унагъом ылъапсэ хъулъфыгъэр арышъ, Байзэт янэжъ-ятэжъхэмк1э ситхыгъэ къезгъэжьэн. Емыж Уцужьыкъорэ Едэпсыкъоешхом щыщэу Л1ытщэкъо Индрыс (икъоджэгъухэр Хьаджэк1э еджэщтыгъэх) ыпхъоу Хьалимэтрэ псэогъу зэфэхъугъагъэх. Хьалимэти ц1э тедзэ и1агъ, аскъэлаехэр Цацэк1э еджэщтыгъэх. Уцужьыкъорэ Хьалимэтрэ яунагъо къуищрэ (Хьис, Мос, Абубэчыр) ык1и пхъуит1урэ къихъогъагъ. Пхъу нахьыжъым К1аку ыц1агъ, (ц1ык1узэ л1агъэ), нахьык1эм Хъанмелэч (аскъэлаехэр зэреджэщтыгъэхэр Дадыу). Зэошхом ыпэк1э унагъор ылъэ теуцуагъэу, к1алэхэми аныбжь икъугъэу, ашъхьэ и1оф аш1эжьэу, щы1эныгъэм ч1ып1э дэгъу щаубытыгъэхэу щытыгъ. Хьисэ къоджэ советым итхьамэтагъ, ащ зы къорэ - Аслъамбый, зы пхъурэ - Асыет и1агъэх. Хъанмелэч заом игъоми, зэоуж илъэсхэми «стахановцагъ», звеньевой ц1эры1оу щытыгъ. Заом ыпэк1э Адэмые унагъо щиш1агъ, зы к1алэ Аслъан ыц1эу и1агъ. Абубэчыр Совет хабзэм иапэрэ к1элэегъаджэмэ ащыщыгъ, зы пхъу нахьи и1агъэп, ащ Роз ыц1агъэр.

Л1акъор лъызыгъэк1отагъэр Мос ары. 1914-рэ илъэсым Емыж Уцужьыкъорэ Хьалимэтрэ яунагъо япл1энэрэ сабыеу шъао къихъуагъ, ащ Мос фаусыгъ. Ар сабый хэхъогъош1оу, к1оч1эшхоу щытыгъ. К1элак1эу 1офш1эныр ригъэжьагъ, колхозым икузэк1эт ы1ыгъыгъ. Заор къызыщежьэным шъэуищымэ, Ахьмэд, Хьазрэт, Байзэт ятагъ. Япл1энэрэ шъаоу Юрэ янэ ышъо джыри хэлъыгъ. А лъэхъаным Мосэ иунагъок1э къутырэу Карцевым щыпсэущтыгъэ. Икъоджэ гупсэ хап1э къащы1ихыгъэу ежь-ежьырэу унэ ыш1ынэу рихъухьи, пкъэухэр ыгъэуцугъэх, чыифыр ыгъэхьазырыгъ, ш1ыхьафк1э унэр (щыпэир) аригъэигъэ къодыеу зэошхор къежьагъ. 1941-рэ илъэсым апэдэдэ заом к1онэу къызэджагъэхэм Мосэ ахэфагъ. Ишъуз-к1алэхэр янэ дэжь къыщэжьыхи, зэо фыртынэм ежьыр к1уагъэ. Ныбжьи ащ теплъэжьыгъэхэп: 1943-рэ илъэсым зыщык1одыгъэр амыш1эу Хьалимэт тхылъ къыфэк1уагъ. Ыгъэягъ. Ау ным игугъэ зы мафи ч1инагъэп, сыдрэ къогъупи Мосэ къыкъок1эу къыщыхъущтыгъ. Мосэрэ Хьалимэтрэ яят1онэрэ к1алэу Хьиси зэошхом щыфэхыгъ, ар летчикыгъ.

Къэралыгъоу заом илыгъэ зыщык1орэм щыпсэурэ ц1ыфхэм хьазабыр зэдыряй. Зэоуж илъэс хьылъэхэри ащ фэдагъэх. Тхьэр зэбгыгъэ Хьалимэт заом тырихыгъэ къо чъэпхъыгъит1умэ ясабый ибэу ып1ужьхэрэм ащыщхэри аскъэлэе къэхалъэм щызэгуилъхьагъэх: Мосэ икъуит1оу Хьазрэтрэ Юрэрэ, Хьисэ ыкъо закъоу Аслъанбый. Сыд фэдиза ц1ыфым ыгу дэхъык1ын ылъэк1ыщтыр?

Мосэ иунагъо къыфэдгъэзэжьын. Ыкъо нахьыжъэу Ахьмэд ыныбжь икъугъ, унагъо ыш1агъ, ау сабыим инасып хэлъыгъэп. Мосэ ил1эуж лъызыгъэк1отагъэу, ыц1э рязыгъэ1ожьырэр ящэнэрэ ыкъоу Емыж Байзэт ары. 1937-рэ илъэсым ар къэхъугъ, к1алэу 1офш1эныр ригъэжьагъ. Пэнэжьыкъуае къыщызэ1уахыгъэ тракторист курсыр къыухи, илъэс бэк1аерэ а сэнэхьатым рылэжьагь. Нэужым былымахъоу а колхоз дэдэм (Кировым ыц1эк1э щытым) щылэжьагъ. Пстэумк1и илъэс 42-рэ хабзэм фэлэжьагъ. Ишъхьэгъусэу Сафыети илъэс 32-рэ хэбзэ 1офш1эныр ыгьэцэк1агъ. Хэтрэ бзылъфыгъэк1и ащ фэдиз илъэсхэм хэбзэ 1оф пш1эныр мак1эп, унэгъо хъызмэтыр зы1ыгъ бзылъфыгъэу, ишъхьэгъусэ нахь 1эпы1эгъу зимы1эу, сабыитфым янэк1э ар бэдэд. Зэшъхьэгъусит1ур зэдэ1ужьхэу, шъхьэк1эфэныгъэшхо зэфаш1эу зэрэзэдыщы1эшъугъэхэр ары як1алэхэр щы1эныгъэм игъогу нэф (Тхьэм ыуж къызинэк1э) тезыщагъэхэр. Ц1ык1уи ини афэлъэк1ыщтыр аш1эщтыгъэ, зэдэ1эпы1эжьыщтыгъэх. Арэущтэу щымытэу Байзэт ыдэщтыгъэп. Сабыйхэм яеджэн къыпызырэ уахътэм унэгъо 1офыр агъэцак1эщтыгъэ.

Байзэтрэ Сафыетрэ ялъфыгъитфи унэгъо дахэхэр аш1агъэх. Анахьыжъэу Аскэр Краснодар дэт мэкъумэщ техникумыр къыухыгъ, янэ исэнэхьат къыхихи, зоотехникэу еджагъ. Зэк1эми гухэк1ышхо ащыхъоу Аскэр илъэс 47-м итэу дунаим ехыжьыгъ. Пхъуищ - Сусан, Саид, Диан къык1эныгъэх. Хэбзэ унэу Аскэр Краснодар къыщыратыгъагъэм ишъхьэгъусагъэу (пшъашъэмэ янэ) Мули1этрэ пшъашъэхэмрэ щызэдэпсэух.

Фатимэ промышленнэ техникумыр къыухыгъ. Къуищ и1: Руслъан, Адам, Аслъан. Бжыхьэкъояк1эм щэпсэу. Юрэ шоферэу Мыекъуапэ 1оф щеш1э. Зы пшъашъэ и1 - Аидэ. Светланэ Москва дэт гъомылэпхъэш1 институтыр къыухыгъ, зы пхъурэ - Джэнэт, зы къорэ - Иляс и1эх. Адам Мыекъуапэ дэт технологическэ институтыр къыухыгъ, къуит1у и1 - Алан, Амир. Светлани Амири Инэм щэпсэух.

Сурэтым итхэр: Емыж Байзэтрэ ишъхьэгъусэу Сафыетрэ.

Зэшъхьэгъусэ хъурэ нэбгырит1умэ язэу непэрэ хабзэмк1э лъэпкъыр лъызыгъэк1уатэрэр хъулъфыгъэм ил1акъу - ылъэкъуац1 ары. Байзэт иунэ шыгъэ дэпкъым дышъэпс зэгъэшъогъэ рамэ к1эрак1эм дэтэу сурэтышхо пылъагъ, ащ Емыж Бирам ил1акъо къызытек1ыгъэр таблицэ ш1ыгъэу ит. Бирам ыкъомэ ащыщ Байзэт ятэжъ п1ашъэу Хьанэшъур. Хьанэшъу ыкъу Байзэт ятэжъэу Уцужьыкъо. Уцужьыкъо Мос Байзэт ятэр. Емыж Бирам къыщегъэжьагъэу Байзэт илъфыгъэхэр, икъорылъфхэр хэтхэу таблицэм къызэрэхафэхэрэр пчъагъэмк1э 15. Байзэт иунагъок1э къебгъажьэмэ Байзэтрэ Сафыетрэ ялъфыгъэхэр 5, къорылъфхэр 6, пхъорэлъфхэр 4 мэхъух. Тхьэм бэгъаш1э еш1ых.

Байзэт ишъхьэгъусэу Сафыет бзылъфыгъэ къызэрык1у, къур1энадж. Ащ дак1оу ш1эныгъэфабл. Иныбжьык1эгъум былымэхъо фермэм учетчицэу 1оф щиш1агъ. Бзылъфыгъэ нэутхэ чаныр колхозым и1эшъхьэтетхэм Мыекъуапэ дэтыгъэ мэкъумэщ техникумым еджак1о агьэк1уагъ зоотехник сэнэхьатыр къызы1эк1игъэхьанэу. Пенсием ок1офэ щытхъу хэлъэу ары 1оф зэриш1агъэри. Зэшъхьэгъусит1ури а зы фермэм тетыгъэх, япшъэрылъхэр дэгъоу зэрагъэцак1эхэрэм пае ш1ухьафтынхэр колхозми, районми къаратхэу бэрэ къыхэк1ыгъ. Нэбгырит1ури «1офш1эным иветеран» хъугъэ. Сафыет къэбзэлъабз, унэгъо хъызмэтыр дахэу зэрехьэ, халат фыжьыр щыгъэу былымхэм яфэ1офаш1эхэр егъэцак1эх. Аскъэлэе мэщытым къек1ол1эрэ динлэжь быслъымэнхэм яныбджэгъуш1у. Ижъык1э адыгэхэм къагъэк1эщтыгъэ 1эзэгъу уцхэм дэгъоу ахеш1ык1ышъ, иш1эныгьэхэмк1э игуапэу адэгуащэ.

Ц1ыф ибэр щы1эныгъэм епсыхьэ, хъупхъэ мэхъу. Сафыет пшъэшъэ ибагъ - ятэ зэл1эм илъэсит1у ыныбжьыгъэр. Къык1элъык1орэ илъэсым яни дунаим ехыжьыгъ. Зып1ужьыгъэ янэжъ-ятэжъхэу, ятэшыпхъухэу, нэмык1хэу дахэ къязы1уагъэхэр зэшъхьэгъусэхэм ш1ук1э агу къинэжьыгъэх, афэразэхэу гущы1э фабэхэр афа1ох.

«Пчэгъу закъо зэдыч1аси, унагъо зэдаш1агъ» зыфи1орэ адыгэ гущы1эжъыр Байзэтрэ Сафыетрэ яхьыл1агъ. Ящагу чырбыщ унит1у дэт 1ап1эк1э ушъагъэy. Пщэрыхьап1эр шъхьафы, къакъырыри, гаражыри чырбыщым хэш1ык1ыгъэх. Зэк1эри 1эпк1э-лъапк1эу зэк1эш1ыхьагъ. Аферым, зэшъхьэгьусэхэр. Шъупсаоу, шъуилъфыгъэхэм янасып шъулъэгьоу Тхьэм шъуищы1эныгъэ к1ыхьэ ешI.

ЕМЫЖ Муслъимэт. К1элэегъэджэ 1офш1эным иветеран.

Адыгэ макъ. 20.12.2011 г.