Непэ сикъэлэм къэсэзыгъэштагъэр АскъэлаекIэ ЛIыхъукIэ Хьаджэбый ыкъо нахьыкIэу Хьазрэт (аскъэлаехэр зэреджэхэрэр Тау) игукъэкIыжь. ЫныбжьыкIэ къытефи ар дзэм защэм, къулыкъур зыщихьыгъэр Германиер ары, къалэу Котбус. Хьазрэт къысфиIотэжьыгъэ къэбарым сигъэгушхуагъ. СилIакъо ихъишъэ зы нэкIубгъо къызэрэсфыхигъэхъуагъэм имызакъоу, силъэпкъи, сихэгъэгушхуи (Советскэ Союзыр ары) хымэ хэгъэгум шIукIэ зэращытегущыIагъэхэм сыгу къыIэтыгъ, сигупсэхэри, сикъуаджи нахьышIу сигъэлъэгъугъэх.
Хьазрэт игукъэкIыжь нэмыкIэу, адыгэ унэгъо кIоцIым ныкъылъфыгъэхэм зэфыщытыкIэу щызэфыряIагъэр, щысэ заулэкIэ къисIотыкIынэу мурад сшIыгъэ.
— Дзэ къулыкъум иаужырэ илъэс сыкъэгъой-щэягъэти, госпиталым къыщысэIэзэнхэ фаеу хъугъэ, — къеIуатэ ЛIыхъукIэ Хьазрэт. — Зы пчыхьэ горэм «отбой» ужым медсестрар типалатэ къихьи, госпиталым иначальник къызэрэсаджэрэр къысиIуагъ. Сымэджэщ щыгъыным кIыIутелъхэр тырысигъалъхьэхи сырищэжьагъ. Ау сыгу джэнджэш къихьагъ, «Сыда нычэпэ начальникым лъэгъунэу къысфыриIэщтыр» сIуи, сегупшысагъ. Арэу щытми, «УиукIыщтми, къыуаджэрэм дэжь кIо» адыгэмэ аIоба, медсестрам сыдежьагъ.
А мафэхэм атефэу дзэ уставым зэхъокIыныгъэ фашIыгъагъ илъэсибл тешIэ къэс офицер специалистхэр зэблахъунхэу. Тэ тигоспитали начальникыкIэ къагъэкIогъагъ. Ар подполковникэу Филипп Гриценкэр арыгъэ. Госпиталыр акткIэ зыштэрэ начальникыкIэм Аскъэлае сызэрэщыщыр сикарточкэ дэтхагъэу зелъэгъум, ынаIэ къыстыридзагъ, медсестрар къыIофыти, икабинет саригъэщагъ.
Дзэ уставым къызэрэдилъытэу офицерым шIуфэс есхыгъ. Зи тымыIоу нэбгыритIури тызэплъэу тIэкIурэ тыщытыгъ. ЕтIанэ начальникыр къысэкIуалIи ыIэ лъэныкъо стамэ къытырилъхьагъ, «сынок», ыIуи зыкъысфигъэзагъ. Сэ тIэкIу сыкъэщтэуIугъ. «Тэ тятэ тхъоплъыгъэу къаIотэжьырэп, мо лIы фыжьышхор тэ тятэна?» сIуи сегупшысагъ. СигумэкI сынэгу къыкIэщыгъэу къычIэкIын, подполковникыр къэгуIагъ. «Умыщын, умыщын» ыIуи сIэблыпкъ къыубыти, диваным сыздытыригъэтIысхьагъ. СыкъыздикIырэмкIэ, сыныбжьымкIэ джыри къысэупчIыгъ. Сиджэуапмэ ауж ежь икъэбар къыригъэжьагъ.
— СыныбжьыкIэу, джы ощ сыфэдэу Аскъэлае сыдэсыгъ, илъэс еджэгъуитIум (1933 — 1934, 1934 — 1935 илъэсхэм) кIэлэегъаджэу Iоф щысшIагъ, — ыIуагъ ащ. КъызэриIуагъэмкIэ, сызэрысыгъэр Тыгъужъ Къэншъау иунагъу.
Ащ ыуж медицинэ институтэу Краснодар дэтыр къыухыжьи Хэгъэгу зэошхом кIуагъэ, военврачэу къулыкъу щихьыгъ. Ащ фэдизыр начальникым къеIотэфэ сэри тIэкIу гу къызIэпысшIыхьажьыгъ, ежьыри сикъоджэгъумэ къакIэупчIэныр, якъэбархэр къыIотэныр къыригъэжьагъ. Анахьэу зигугъу къышIыгъэр Емыж Хьананыу ыкъо нахьыжъэу ЦIыкIу ары. Ащ ышнахьыкIэу Ибрахьимэ кIэлэегъэджагъ. Гриценкэр Ибрахьимэ ядэжь бэрэ къыздищэщтыгъ. «СшынахьыкIэ ихьакIэ сэри сихьакIэ» ыIоти, ЦIыкIу тыкъимыхьакIэу тыкъыригъэкIыжьы-щтыгъэп, — еIо Гриценкэм. — Ар бжьэхъуагъэ, шъоу къытимыгъэшхэу тыкъытIупщыжьыщтыгъэп. ЗэшитIур зэхэсыгъ. Колхозым ЦIыкIу цыхьэшхо къыщыфашIыщтыгъ, щэн-щэфын Iофхэр рагъэшIыщтыгъэх».
Емыж зэшитIум анэмыкIэу а лъэхъаным Аскъэлае улIа-сылIа зыIоу дэсыгъэмэ Филипп Яковлевичыр къакIэупчIагъ. Хъулъфыгъэ кIалэхэу, ипкъэгъу-лэгъухэу дэсыгъэхэм ацIэ къыриIуагъ, ахэм сэлам ясхыжьынэу къысэлъэIугъ. Спискэу къыситыгъэм хэтыгъэх ЛIыхъукIэ Мыхьамодэ, Шъхьэлэхъо Юсыф, Гедыоджэ Пщымафэ, Бэгъушъэ Хьисэ (Къаныкъу), ЛIыхъукIэ Заурбэч, Одэжьдэкъо Багъырсэкъо. Дзэ къулыкъум ыуж сызыкIэрыхьи подполковникым исэлам зэсхыжьыгъэмэ ащыщэу анахь дэгъоу къэзышIэжьыгъэр Хьананыукъо Ибрахьим арыгъэ. Ибрахьимэрэ Филиппрэ яныбджэгъуныгъэ письмэкIэ а лъэхъаным лъагъэкIотэгъагъ.
Гриценкэм игукъэкIыжьхэм ащыщ кIалэхэр къутырэу Свинячым (джы селоу Краснэр ары) зэрэкIощтыгъэхэр. А лъэхъаным къутырым урыс пшъэшъэ дэхабэ дэсыгъ. «Тикартузхэр пшъашъэмэ агу рихьыщтыгъэхэп, — еIо Филипп. — Къутырым тынэс зыхъукIэ, мэз пырыпыцум типаIохэр хэдгъэбылъхьэхэти, къызыдгъэзэжьыкIэ къызыщытлъэжьыщтыгъэх». А лъэхъаным зэныбджэгъу кIалэхэм япчыхьэзэхахьэхэм къащаIощтыгъэ орэдри подполковникым къысфиIогъагъ.
Гриценкэр къызысаджэ пчыхьэм ыуж госпиталым чIэтхэр къызэрэсфыщытхэр зэблэхъугъэ хъугъагъэ. Сыд процедурэ къысфашIыщтми, къысфэсакъыщтыгъэх, адрэ сымаджэмэ апэ сырагъэшъэу щытыгъ. Джащ тетэу хымэ хэгъэгум силъэпкъ сыкъыщигъэшIуагъ…
Сэ Ибрахьимэ сырипхъу, 1934-рэ илъэсым Аскъэлае сыкъыщыхъугъ. Хъугъэ-шIагъэу Хьазрэт къысфиIотагъэр зыхъугъэр 1963-рэ илъэсыр ары. Ежь Гриценкэр Аскъэлае зыдэсы-гъэр заом ып. Сятэу Ибрахьимэрэ ежьыррэ кIэлэегъа-джэу илъэс заулэрэ Iоф зашIэ нэуж тIури медицинэм феджэжьхи, ащ рылэжьагъэх. ЦIыкIу заом бэрэ къэтынэу хъугъэп. Ипсауныгъэ изытет къызэрэзэщыкъуагъэм къыхэкIэу, икъуаджэ къыгъэзэжьыгъагъ. Ар непэрэ уахътэм «бизнесмен» зыфаIорэм фэдагъ. Колхозым имылъку зэригъафэщтыгъ. Сэ ащ иунэ сыщапIугъ.
ЦIыкIу мафэ къэс кузэкIэткIэ зыгорэм кIощтыгъ, пчыхьэшъхьапэм къыгъэзэжьыщтыгъ. Сэ сыцIыкIоу, уц къашхъом сыхэсэу ащ сежэщтыгъ. Шы сурэт фэдэу шIыгъэу зы пряник къысфихьыщтыгъ. Зэоуж лъэхъаным ар сабый пстэуми къадэхъущтыгъэп. Шъхьалыр къыгъэхьэджэнэу ЦIыкIу бэрэ кIощтыгъ, къэсэшIэжьы дзыуабэ илъэу къызэрэкIожьыщтыгъэр. Янэ-ятэхэр жъы хъугъагъэх. Хьананыу апэрэ сабыир къызыфэхъум илъэс 48-рэ ыныбжьыгъ, аужырэ сабыир иунагъо къызехъом илъэс 78-м итыгъ.
Тятэ еджэфэ IэпыIэгъу фэхъугъэр ЦIыкIу ары. Зэманым елъытыгъэмэ, ар бэрэ еджагъ. 1925-рэ илъэсым къуаджэм дэт еджапIэр къызеухым, Краснодар кIэлэегъэджэ мэзих курс кIэкIыр къыщиухыгъ. Илъси 7-рэ Iоф ышIагъэу етIанэ Краснодар кIуи мамыку-акушер илъэситIу еджапIэр къыщиухыгъ, медицинэ институтми илъэситIурэ щеджэжьыгъ. Заор къызежьэм, фронтым Iухьагъ. Ышнахьыжъэу ЦIыкIу унагъор къыфигъани, Ибрахьимэ дэкIыгъ. Къызегъэзэжьым, ЦIыкIу ихапIэ щыщ рити, унэ тятэ щишIыгъ, сэри я 4-рэ классым сихьагъэу ащ сыратыжьыгъагъ. Тятэ иунагъо сэ илъэси 4 ныIэп сызэрисыгъэр. Илъэси 7 еджапIэр къызысэухым, Краснодар еджапIэ сыкIогъагъ. ЦIыкIурэ ишъхьэгъусэрэ сабый къафэхъугъэп. Ау ышыпхъухэмкIэ, ышхэмкIэ лъэшэу хьалэлыгъ, гукIэгъушхо хэлъыгъ. КъызэраIотэжьырэмкIэ, Хьананыу текIыгъэхэр дэгъу дэдэу зэфыщытыгъэх, гукIэгъу зэфыряIэу зэхэтыгъэх.
Емыж Муслъимэт—хьадж.
КIэлэегъэджэ IофшIэным иветеран.
Сурэтхэм арытхэр: Емыж ЦIыкIурэ ышыпхъоу Рахьмэтрэ.
ЛIыхъукIэ Хьазрэт (джабгъумкIэ щыт).
Адыгэ макъ.
|