Непэ сикъэлэм къэсэзыгъэ­штагъэр АскъэлаекIэ ЛIыхъукIэ Хьаджэбый ыкъо нахьыкIэу Хьазрэт (аскъэлаехэр зэре­джэхэрэр Тау) игукъэкIыжь. ЫныбжьыкIэ къытефи ар дзэм защэм, къулыкъур зыщихьыгъэр Германиер ары, къалэу Котбус. Хьазрэт къысфиIотэжьыгъэ къэбарым сигъэгушхуагъ. Си­лIакъо ихъишъэ зы нэкIубгъо къызэрэсфыхигъэхъуагъэм имы­закъоу, силъэпкъи, сихэгъэгушхуи (Советскэ Союзыр ары) хымэ хэгъэгум шIукIэ зэращы­тегущыIагъэхэм сыгу къыIэтыгъ, сигупсэхэри, сикъуаджи на­хьышIу сигъэлъэгъугъэх.

Хьазрэт игукъэкIыжь нэмы­кIэу, адыгэ унэгъо кIоцIым ны­къылъфыгъэхэм зэфыщытыкIэу щызэфыряIагъэр, щысэ заулэкIэ къисIотыкIынэу мурад сшIыгъэ.

— Дзэ къулыкъум иаужырэ илъэс сыкъэгъой-щэягъэти, госпиталым къыщысэIэзэнхэ фаеу хъугъэ, — къеIуатэ ЛIы­хъукIэ Хьазрэт. — Зы пчыхьэ горэм «отбой» ужым медсестрар типалатэ къихьи, госпиталым иначальник къызэрэсаджэрэр къысиIуагъ. Сымэ­джэщ щыгъыным кIыIутелъхэр тырысигъалъхьэхи сырищэ­жьагъ. Ау сыгу джэнджэш къихьагъ, «Сыда нычэпэ начальникым лъэгъунэу къысфыриIэ­щтыр» сIуи, сегупшысагъ. Арэу щытми, «УиукIыщтми, къыуа­джэрэм дэжь кIо» адыгэмэ аIоба, медсестрам сыдежьагъ.

А мафэхэм атефэу дзэ уставым зэхъокIыныгъэ фашIы­гъагъ илъэсибл тешIэ къэс офи­цер специалистхэр зэблахъунхэу. Тэ тигоспитали начальни­кыкIэ къагъэкIогъагъ. Ар подполковникэу Филипп Гриценкэр арыгъэ. Госпиталыр акткIэ зыштэрэ начальникыкIэм Аскъэлае сызэрэщыщыр сикарточкэ дэтхагъэу зелъэгъум, ынаIэ къыстыридзагъ, медсестрар къыIофыти, икабинет саригъэщагъ.

Дзэ уставым къызэрэдилъы­тэу офицерым шIуфэс есхыгъ. Зи тымыIоу нэбгыритIури тызэплъэу тIэкIурэ тыщытыгъ. ЕтIа­нэ начальникыр къысэ­кIуалIи ыIэ лъэныкъо стамэ къытырилъхьагъ, «сынок», ыIуи зыкъысфигъэзагъ. Сэ тIэкIу сыкъэщтэуIугъ. «Тэ тятэ тхъоплъыгъэу къаIотэжьырэп, мо лIы фыжьышхор тэ тятэна?» сIуи сегупшысагъ. СигумэкI сынэгу къыкIэщыгъэу къычIэкIын, подполковникыр къэгуIагъ. «Умыщын, умыщын» ыIуи сIэб­лыпкъ къыубыти, диваным сыз­дытыригъэтIысхьагъ. Сы­къыз­дикIырэмкIэ, сыныбжьымкIэ джыри къысэупчIыгъ. Сиджэуапмэ ауж ежь икъэбар къыригъэжьагъ.

— СыныбжьыкIэу, джы ощ сыфэдэу Аскъэлае сыдэсыгъ, илъэс еджэгъуитIум (1933 — 1934, 1934 — 1935 илъэсхэм) кIэлэегъаджэу Iоф щыс­шIагъ, — ыIуагъ ащ. Къызэ­риIуагъэмкIэ, сызэрысыгъэр Тыгъужъ Къэншъау иунагъу.

Ащ ыуж медицинэ институтэу Краснодар дэтыр къыухыжьи Хэгъэгу зэошхом кIуа­гъэ, военврачэу къулыкъу щихьыгъ. Ащ фэдизыр начальникым къеIотэфэ сэри тIэкIу гу къызIэпысшIыхьажьыгъ, ежьы­ри сикъоджэгъумэ къакIэ­упчIэныр, якъэбархэр къы­Iотэныр къыригъэжьагъ. Анахьэу зигугъу къышIыгъэр Емыж Хьананыу ыкъо нахьыжъэу ЦIыкIу ары. Ащ ышнахьыкIэу Ибрахьимэ кIэлэ­егъэджагъ. Гриценкэр Ибрахьи­мэ ядэжь бэрэ къыздищэщтыгъ. «СшынахьыкIэ ихьакIэ сэри сихьакIэ» ыIоти, ЦIыкIу тыкъи­мы­хьакIэу ты­къы­ригъэкIыжьы-щтыгъэп, — еIо Гриценкэм. — Ар бжьэхъуа­гъэ, шъоу къытимы­гъэшхэу ты­к­ъы­тIупщыжьы­щтыгъэп. Зэ­ши­тIур зэхэсыгъ. Колхозым ЦIыкIу цыхьэшхо къы­щыфашIыщтыгъ, щэн-щэфын Iоф­хэр рагъэ­шIы­щтыгъэх».

Емыж зэ­ши­тIум анэмыкIэу а лъэхъаным Аскъэлае улIа-сы­лIа зыIоу дэсыгъэмэ Филипп Яковлевичыр къакIэупчIагъ. Хъулъфыгъэ кIа­лэхэу, ипкъэгъу-лэгъухэу дэсыгъэхэм ацIэ къыриIуагъ, ахэм сэлам ясхыжьынэу къысэлъэ­Iугъ. Спискэу къыситыгъэм хэтыгъэх ЛIыхъукIэ Мыхьамодэ, Шъхьэлэхъо Юсыф, Гедыоджэ Пщымафэ, Бэгъушъэ Хьисэ (Къаныкъу), ЛIыхъукIэ Заурбэч, Одэжьдэкъо Багъырсэкъо. Дзэ къулыкъум ыуж сызыкIэ­рыхьи подполковникым исэлам зэсхыжьыгъэмэ ащыщэу анахь дэгъоу къэзышIэжьыгъэр Хьананыукъо Ибрахьим арыгъэ. Ибрахьимэрэ Филиппрэ яныб­джэгъуныгъэ письмэкIэ а лъэ­хъаным лъагъэкIотэгъагъ.

Гриценкэм игукъэкIыжьхэм ащыщ кIалэхэр къутырэу Свинячым (джы селоу Краснэр ары) зэрэкIощтыгъэхэр. А лъэ­хъаным къутырым урыс пшъэ­шъэ дэхабэ дэсыгъ. «Тикартузхэр пшъашъэмэ агу рихьы­щтыгъэхэп, — еIо Филипп. — Къутырым тынэс зыхъукIэ, мэз пырыпыцум типаIохэр хэдгъэ­былъхьэхэти, къызыдгъэзэ­жьы­кIэ къызыщытлъэжьыщтыгъэх». А лъэхъаным зэныбджэгъу кIалэхэм япчыхьэзэхахьэхэм къащаIощтыгъэ орэдри подполковникым къысфиIогъагъ.

Гриценкэр къызысаджэ пчыхьэм ыуж госпиталым чIэтхэр къызэрэсфыщытхэр зэблэхъу­гъэ хъугъагъэ. Сыд процедурэ къысфашIыщтми, къысфэсакъы­щтыгъэх, адрэ сымаджэмэ апэ сырагъэшъэу щытыгъ. Джащ тетэу хымэ хэгъэгум силъэпкъ сыкъыщигъэшIуагъ…

Сэ Ибрахьимэ сырипхъу, 1934-рэ илъэсым Аскъэлае сыкъыщыхъугъ. Хъугъэ-шIагъэу Хьазрэт къысфиIотагъэр зыхъу­гъэр 1963-рэ илъэсыр ары. Ежь Гриценкэр Аскъэлае зыдэсы-гъэр заом ып. Сятэу Ибрахьимэрэ ежьыррэ кIэлэегъа-джэу илъэс заулэрэ Iоф зашIэ нэуж тIури медицинэм фе­джэжьхи, ащ рылэжьагъэх. ЦIыкIу заом бэрэ къэтынэу хъугъэп. Ипсауныгъэ изытет къызэрэзэщыкъуагъэм къы­хэкIэу, икъуаджэ къыгъэзэжьы­гъагъ. Ар непэрэ уахътэм «бизнесмен» зыфаIорэм фэдагъ. Колхозым имылъку зэригъафэщтыгъ. Сэ ащ иунэ сыща­пIугъ.

ЦIыкIу мафэ къэс кузэкIэт­кIэ зыгорэм кIощтыгъ, пчыхьэшъхьапэм къыгъэзэжьы­щтыгъ. Сэ сыцIыкIоу, уц къашхъом сыхэсэу ащ сежэщтыгъ. Шы сурэт фэдэу шIыгъэу зы пряник къысфихьыщтыгъ. Зэо­уж лъэхъаным ар сабый пстэуми къадэхъущтыгъэп. Шъхьалыр къыгъэхьэджэнэу ЦIыкIу бэрэ кIощтыгъ, къэсэшIэжьы дзыуабэ илъэу къызэрэкIожьы­щтыгъэр. Янэ-ятэхэр жъы хъу­гъагъэх. Хьананыу апэрэ сабы­ир къызыфэхъум илъэс 48-рэ ыныбжьыгъ, аужырэ сабыир иунагъо къызехъом илъэс 78-м итыгъ.

Тятэ еджэфэ IэпыIэгъу фэхъу­гъэр ЦIыкIу ары. Зэманым елъытыгъэмэ, ар бэрэ еджагъ. 1925-рэ илъэсым къуаджэм дэт еджапIэр къызеухым, Краснодар кIэлэегъэджэ мэзих курс кIэкIыр къыщиухыгъ. Илъси 7-рэ Iоф ышIагъэу етIанэ Краснодар кIуи мамыку-акушер илъэситIу еджапIэр къыщиухыгъ, медицинэ институтми илъэ­си­тIурэ щеджэжьыгъ. Заор къызежьэм, фронтым Iухьагъ. Ыш­нахьыжъэу ЦIыкIу унагъор къы­фигъани, Ибрахьимэ дэкIыгъ. Къызегъэзэжьым, ЦIыкIу ихапIэ щыщ рити, унэ тятэ щишIыгъ, сэри я 4-рэ классым сихьа­гъэу ащ сыратыжьыгъагъ. Тятэ иунагъо сэ илъэси 4 ныIэп сызэрисыгъэр. Илъэси 7 еджа­пIэр къызысэухым, Краснодар еджапIэ сыкIогъагъ. ЦIыкIурэ ишъхьэгъусэрэ сабый къафэ­хъугъэп. Ау ышыпхъухэмкIэ, ышхэмкIэ лъэшэу хьалэлыгъ, гукIэгъушхо хэлъыгъ. Къызэ­раIотэжьырэмкIэ, Хьананыу те­кIыгъэхэр дэгъу дэдэу зэфыщытыгъэх, гукIэгъу зэфыряIэу зэхэтыгъэх.

Емыж Муслъимэт—хьадж.

КIэлэегъэджэ IофшIэным иветеран.

Сурэтхэм арытхэр: Емыж ЦIыкIурэ ышыпхъоу Рахьмэтрэ.

ЛIыхъукIэ Хьазрэт (джаб­гъумкIэ щыт).

Адыгэ макъ.