Теуцожь районымкIэ Пэнэжьыкъуаерэ Гъобэ­къуа­ерэ ауж Аскъэлае адырэ чылэгъо 20-мэ анахь ин. Унэгъо 460-рэ фэдиз мэхъу, нэбгырэ 1600-м ехъу щэпсэу. Мыщ дэт чIыпIэ коим хэхьэ селоу Краснэри. Ащи унэгъуи 116-рэ дэс,  нэбгырэ 300 фэдиз щэпсэу.

 Аскъэлэе чIыпIэ зыгъэIо­рышIэжьыпIэм ипащэу Хьа­джэлдый Рэмэзан зытшIэрэр бэшIагъэ. ЩыIэныгъэ гъогу шIа­гъоу къыкIугъэми тыщы­гъуаз. Автодорожнэ техникумыр, нэужым, Iоф ышIэзэ, проф­со­юзхэм яапшъэрэ еджа­пIэу Москва дэтыр къыухыгъэх. Ре­нэу зыщылэжьагъэр колхозэу чылэм дэтыгъэр ары. IофшIэныр шоферэу ригъэжьэгъагъ. Колхозым игараж идиспетчерыгъ. Илъэсыбэрэ хъызмэтшIапIэм икомсомольскэ организацие ипэщагъ, ипрофком итхьамэтагъ. Район гупчэр Пэнэжьы­къуае къызахьыжьым, ащ иадминистрацие IофшIэнхэр зэхэ­щэгъэнхэмкIэ иотдел ипащэу лэжьагъэ. 2004-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Аскъэлэе чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыпIэм ипащ.

Хэти ешIэ илъэсипшI пчъа­гъэхэм тызэсэгъэ колхоз щыIа­кIэм тыхащи бэдзэр псэукIэм игъогу тызытыращэм, цIыфхэр къиныгъоу зыхэфэгъагъэхэр. Аскъэлае трактор бригадитIу дэтыгъ. Ахэм нэбгырэ 50 зырыз фэдиз ащылажьэщтыгъ. Былымэхъо фермитIуми былымышъхьэ шъэ пчъагъэ аща­Iыгъыгъ. Гаражым, мастерскоим, нэмыкI IофшIапIэхэм цIыфыбэ ащылажьэщтыгъ. Зыгорэм фэмыгъэзагъэ цIыф дэсыгъэп.

Колхозхэр зызэбгырагъэзыжьхэм, джащ фэдиз къо­джэдэсхэм IофшIэн ямыIэу, зэрыщыIэнхэ лэжьапкIи къызщагъэхъэн амыгъотэу, зызда­гъэзэщтыри амышIэу, бэдзэр щыIакIэм хэшIыкI фырямыIэу къэнэгъагъэх. Адэ ащ фэдэ чIы­пIэ къинэу зэрыфагъэхэм цIыф­хэр сыдэущтэу къикIыжьы­гъэха? Непэ сыд фэдэ IофшIапIэха чылэм дэтхэр, сыд фэдэ щыIэ­кIэ-псэукIа дэлъыр?

- ЕгъашIэми тикъуаджэу Аскъэлае, - тиупчIэхэм яджэуап­хэр къаритыжьызэ икъэIотэн къырегъажьэ Хьа­джэлдый Рэмэзан, - адырэ къуаджэхэм апэ имытымэ, ауж зыкъыримыгъанэу, ищытхъу аригъаIозэ, икIэлэ пIугъэхэр лъэпкъым хьалэлэу фэлажьэ­хэзэ, ащ ибыракъ лъагэу зы­Iэтыхэрэм апэ итхэзэ къы­рэкIох.

Мафэкъо Урысбый адыгэм итарихъ зэрэхэтыр зэкIэми ашIэ. Шэуджэн Аюбэ тхэщтыгъэ. Анцокъо Хьаджбэч апэрэ адыгэ тхыбзэр зэхигъэуцогъагъ. Гъу­кIэлI Индрысэ Ленинскэ премием илауреат, Тхьаркъохъо Юныс доктор, академик. Нахьыжъхэм ялъэуж рэкIох, агъэкIэракIэ тиныбжьыкIэхэм. Ахэр илъэсыбэрэ Адыгэ Республикэмрэ Пшызэ шъолъыррэ ябыслъымэнхэм ямуфтиеу щытыгъэ Емыж Нурбый, Емыжхэу тхакIоу МулиIэт, дзюдомкIэ Олимпийскэ джэгунхэм тыжьын медаль къащызыхьыгъэу Арамбый, Адыгэ Республикэм иза­служеннэ журналистэу Сихъу (Бэгъушъэ) Гощнагъу, Адыгэ Республикэм и Парламент идепутатэу Бэгъушъэ Адам, псэолъэшI чанхэу, чылэм иныбжьыкIэхэм къадеIэхэу ХъокIо Нурбыйрэ ГъукIэлI Ахьмэдрэ, район администрацием ипащэ игуадзэу Бэгъушъэ Борис ыкIи нэмыкIхэр.

Колхоз щыIакIэм дэгъоу дэбэкъуагъэх тикъоджэдэсхэр. Апэрэ трактористхэм ащыщыгъ Тыгъужъ Хьадисэ, механизированнэ звенэхэм япэщагъэх, лэжьыгъэ бэгъуагъэ къахьы­жьыщтыгъ Iэпыщ Мухътаррэ ЛIыхъукIэ Мухьдинэрэ. Лъы­гъэчъэ зэошхом имэшIо лыгъэ хэтыгъэхэм ащыщых Еутых Шумафэрэ ШэхэлI Аслъанрэ. Фэхыгъэхэри тщыгъупшэхэрэп.

- А зэпстэур къызкIэс­Iуагъэр, - еIо Хьаджэлдыим, - чылэм итарихъ ныбжьыкIэ­хэм ашIэным пай. Ар умышIэу уапи ебгъэхъущтэп, хэхъоныгъи пшIыщтэп. Джары бэдзэр щы­IакIэм игъогу тытыратIуп­щыхьи, «пIэ дагъэмэ пшъхьэ щыфэжь» аIуи тызатIупщым, аскъэлаехэр зыкIэмыгъощагъэхэр, зыкIы­хэмыукъуагъэхэр. Зыч-зыпчэ­гъоу зэкъоуцохи, тинахьыжъхэу Еутых Шумаф, ШэхэлI Ас­лъан афэдэхэр тиупчIэжьэ­гъухэу, ахэм ялъагъо тыры­кIуагъ, къиныгъохэр зэпытчы­гъэх, щыIэкIакIэм игъогу тыте­хьагъэу, ащ ишапхъэхэм адедгъаштэзэ тэлажьэ. ТхьэмкIэ шы­кур, щыIэкIэ-псэукIэ дэхэ­кIаий чылэм дэлъ, тиныбжьы­кIэхэри щыIэкIакIэм хэгъоза­гъэх, бизнесым пылъых, фермерых, унэе хъызмэтхэр зэхащагъэх, дэгъоуи мэпсэух.

Корр.: Ар лъэшэу тигуапэ. Ахэм нахь игъэкIотыгъэу ягугъу къытфэпшIыгъэмэ дэгъугъэ. Сыд фэдиза унагъохэм чэмэу аIы­гъыр? Гъэщэу къахьыжьырэр тыдэ щыIуагъэкIыра? Аскъэлэе чIыгухэр хэта зылэжьыхэрэр? Фермерхэр, унэе хъызмэтхэр зэхэзыщагъэхэр зыфэдизыр, ахэм ягъэхъагъэхэр.

Хь. Р.: АхэмкIи тиIофхэр дэихэп. БылымхъунымкIэ адырэ чылагъохэм апэ тит. Пэнэжьы­къуайи, Джэджэхьабли, Городскоими, нэмыкIхэми унагъохэм янахьыбэхэм чэмхэр ащаIыгъыжьхэп. Тэ тичылэ чэм Iэхъогъуищ пчэдыжьырэ къыдафы, унагъохэм чэм 350-м ехъу аIыгъ. Тибзылъфыгъэхэм къуаер рахы, Краснэм блэ­кIырэ гъогушхом ащыфэдгъэпсыгъэ бэдзэрым щыIуагъэкIы. ТикъуаджэкIэ нэбгырэ 20-мэ ащ щапIэхэр щыряIэхэу, кIы­мафи, гъэмафи щэлажьэх, хэтэрыкIхэри, нэмыкIэу яхатэ­хэм къащагъэкIыхэрэри щы­IуагъэкIых. Джары зэрэщыIэ­хэри. Тэри тафэсакъы, бгъагъэ зытIущ къафэзгъоти афыIуз­гъэуцуагъ, псыри къафетщэлIагъ.

Мэлхэри унэгъо зыбгъуп­шIымэ аIыгъых. АщкIи тигъунэгъу чылагъохэм апэ тит. ГъукIэлI Аскэррэ ГъукIэлI Хьилымэрэ мэл шъэрышъэ зырыз аIыгъ. Адрэ унэгъуиймэ  мэл 20 фэдиз зырыз ахъу.

Аскъэлэе колхозым ичIы­гугъэхэр фирмэхэу «Адыгейскэмрэ» «Возрождениемрэ» агъэлажьэх. Апэрэр Пэнэжьы­къуае дэт. ЯтIонэрэу чылэм щызэхэщагъэм жъокIупIэ гектар 1071-рэ егъэлажьэ. Ипащэр Нэкъэцэ Мусарбый. Тыгъэ­гъэзэ гектар 300-у иIагъэм игектар пэпчъ центнер 24,3-рэ къырихыжьыгъ. Натрыфым икъэIожьыни егъэпсынкIэ, гект­ар телъытэу центнер 55-рэ къырегъэты, бжыхьасэм ­ ­ипхъыни  непэ-неущэу ыухыщт.

Фермерищ тиI. Ахэм япащэх Хьаджэлдый Аскэр, Бэ­гъушъэ Ерстэм, ЛIыхъукIэ Шумафэ. Апэрэм къоджэдэсхэм ячIыгу Iахь гектар 1200-рэ, ятIонэрэм - 120-рэ, ящэнэрэм гектаришъэ агъэлажьэ. Хъупхъэу Iоф ашIэ, лэжьыгъэ дэгъуи къахьыжьы, зичIыгу Iахьхэр алэжьырэ якъоджэ­гъухэм чIыгу Iахь пэпчъ лэжьы­гъэ килограмм 500-рэ дэгъэ литрэ 20-рэ араты, агъэразэх. Бэгъушъэ Хьазрэт зыпылъыр цумпэм игъэбэгъон. Гектаритфэу къыфэгъэзагъэм ар ащишIа­гъэшъ, дэгъоу дэлажьэ, ­игъом Iуехыжьы ыкIи IуегъэкIы. Лэжьыгъэм иугъоижьыгъом къыз­дыригъаIэхэрэм сыхьат пэпчъ телъытагъэу ахъщэ ареты.

Анахь бизнесмен чанэу тиIэр Козынэ Рус­лъан ары. Ащ итучанхэр, шхапIэхэр Аскъэлайи, Шевченкэми, Краснэми адэтых. Хьалыгъугъэ­жъа­пIэу Аскъэлае дишIыхьагъэм хьа­лыгъу, хьалыжъо зэфэ­шъхьафэу къыщишIы­хэрэр тичылэ имызакъоу, гъунэгъухэми ащащэ. Нэбгырэ 12-мэ Iоф арегъашIэ.

Ахэм анэмыкI IофшIапIэхэри чылэм дэтых. Гурыт еджапIэми нэбгырэ 40 щэлажьэ, IэзапIи, кIэлэцIыкIу IыгъыпIи, почти, тучан зыбгъупшIи чылэм дэтых. Сэ сызипэщэ чIыпIэ коим, нэжъ-Iужъхэм яфэIо-фашIэхэр афэзыгъэцакIэхэрэми нэбгырэ 20-м къехъумэ Iоф ащашIэ. КIэкIэу къэпIон хъумэ, чылэм дэт IофшIапIэу зигугъу  къэс­шIыгъэхэм нэбгыри 120-рэ фэ­диз ащэлажьэ.

Корр.: А зигугъу къэп­шIыгъэ IофшIапIэхэм Iоф­шIэн ащызымыгъоты­гъэ ныбжьыкIэхэм зэрэ­щы­Iэщт­хэ лэжьапкIэр тыдэ къыщагъахъэра?

Хь. Р.: Пэнэжьыкъуае дэт организациехэм нэбгырэ 15, Хьабэхъу зэшхэу Юрэрэ Аскэррэ яIофшIапIэхэм - 20-м ехъу, Шъачэ - джащ фэдиз, Лъэустэнхьэблэ хьапсэм - зыбгъупшI, Адыгэкъали, бензин игъэхъуапIэхэми нэбгырипшI пчъагъэхэр ащэлажьэх. Ешъо­ным пыщагъэхэр къебэкIэу зэ­рэщытыгъэр щыIэжьэп. Ащ фэ­дэу тиIэжьыр нэбгырэ зытIущ. ХьэкIо-бгъуакIоу урамхэм ныб­жьыкIэ атетыжьэп.

Футбол командитIу тиI. Ахэм нэбгырэ 25-рэ фэдиз ахэт. Ятренерыр ГъукIэлI Тимур. Тифутболистхэм ящытхъу тыди щаIо. Тиклуб (ипащэр Тыгъужъ Азмэт) районым ианахь дэ­гъухэм ащыщ. Ащ икружок зэфэшъхьафхэм ныбжьыкIэми, нахьыжъыIоми нэбгыри 150-рэ фэдиз ахэлажьэ. Анцокъо Нинэ зипэщэ театрэри, Еутых Къадырхъан зипэщэ пщынэо ансамблэу ныбжьыкIэ 12 зыхэтри республикэм щызэлъашIэ. Емыж Вячеслав ыгъэсэрэ къэшъокIо цIыкIухэм пчыхьэзэхахьэхэр къагъэкIэракIэ.

Къуаджэм унэ нэкI дэтэп. Унэ зыбгъупшIэу дэтыр Мыекъуапэ щыпсэурэ тикIалэхэм яех, ахэр къэкIох, щэIэх, агъэ­къабзэх. ТигушIуагъохэм ащыщ илъэсым имэзипшIым чылэм сабый 12 къызэрэдэхъуагъэр. ИлъэсыкIэ еджэгъум апэрэ классым кIэлэцIыкIу 18 чIэ­хьагъ. Тихэхъоныгъэхэм ащыщ гъэрекIо кIэлэцIыкIу IыгъыпIэ къызэрэзэIутхыгъэр. Ащ сабый 55-рэ къыращалIэ. Ыпэрэ илъэ­сым фельдшер-мамыку IэзапIэ тфарагъэшIыгъ. КIэлэцIыкIу джэгупIитIу район администра­цием тфигъэпсыгъ, къихьащт илъэсым чылэ пэкIитIумкIэ агъэ­уцущтхэр ахэм къахэхъо­щтых.

Корр.: ГумэкIыгъохэр, зэшIохыгъэнхэ фэе Iофы­гъохэр щыIэхэба?

Хь. Р.: Газыри, псыри, нэфынэри зэкIэми яI. Ау анахь гумэкIыгъоу щытыр 1970-рэ илъэсым апэу псыр зыфыращэгъагъэхэм япсырыкIуапIэхэр жъы зэрэхъугъэхэр ары. Ахэр улъыигъэх, гъуанэх, псыр къа­кIэчъы. ГъучI псырыкIопIэ кило­метрихыр зэблэтхъу зытшIои­гъор илъэситIу хъугъэ, мылъку щымыIэм тигъакIорэп.

ЯтIонэрэр -  хэкIыр зэрэ­дэтщын транспорт зэрэтимыIэр ары. Зыгорэхэм тялъэIузэ хэ­кIыр Пэнэжьыкъое хэкIитэкъу­пIэм нэдгъэсыщтыгъ.  Джы ари зэфашIыжьыгъэшъ, километрэ 30 фэдизэу тпэчыжьэ поселкэу Красненскэм нэдгъэсын фаеу хъугъэ. Чыжьэ, тфакIо­хэрэп. Коммунальнэ хъызмэт­шIапIэм ыпкIэ еттызэ хэкIыр тфыдищы тшIоигъу шъхьае, къыт­фезэгъыгохэрэп. Джа щы­кIагъэхэм ядэгъэзыжьын ыуж тит, хэкIыпIэ горэхэри къыфэдгъотынэу тэгугъэ.

Корр.: Лъэпкъ гъэзетым икIэгъэтхэнкIэ сыда шъу­шIэрэр?

Хь. Р.: Мы лъэхъаным ­«Адыгэ макъэу» чылэм къыдахьэрэр экземпляр 80 мэхъу, 100-м тфынэгъэсырэп. Колхозхэр зыщэIэхэм унэгъо 200-м ехъумэ адыгэ гъэзетыр къафа­кIощтыгъ. Непэ къихьащт илъэ­сым имэзих пае «Адыгэ ма­къэр» къизытхыкIыгъахэр нэбгырэ 70-м ехъу. Тэгугъэ джыри 20 - 30 горэ хэдгъэхъонэу. Почтэм ипащэу НатIэкъо Сими, иIофшIэгъухэми алъэкI къанэрэп. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм, IэзапIэм аIутхэри джыри кIэтха­гъэгохэп. Зиягъэ къакIорэмэ ащыщ письмэзехьэхэр зэримыкъухэрэр, гъэзетыр къизы­тхы­кIыгъэхэм игъом зэрафамыхьыжьырэр.

Нэхэе Рэмэзан.

http://www.adygvoice.ru/newsview.php?uid=13561