Шэн дэеу къыпхафэхэрэм уябэныжьыныр, уиуз уфырикъуныр, псыхъоу уигубгъуи, уиуни зыхьырэр пIэжэныр, уимэзи, уишъофи зыстырэ машIор бгъэкIосэныр, кIэкIэу къэпIон хъумэ, уищыIэкIэ-псэукIэ пэрыохъу къыфэхъурэ пстэуми уатекIоныр апэрэ пшъэрылъ шъхьаIэу цIыфымкIэ щыт. Ар лIыгъэ шапхъ, цIыфыгъэ нап, ар адыгэхэмкIэ тихабз. Адэ уихэгъэгу, уичIыгу птезыхы зышIоигъоу, ори уисабыйхэри гъэшIэрэ гъэры зышIын зимурадэу къыптебэнэгъэ пыим упэуцужьыныр, ащ утекIоныр сыдым ымыуаса! Джары фашист техакIохэм Европэм заом имашIо къыщызэкIагъани, тихэгъэгу лыгъэр къызырадзым, хэгъэгур къызэряджэу, Iашэр зыIыгъын зылъэкIынэу Къунчыкъохьаблэ дэс хъулъфыгъэ кIалэхэр зэкIэ, нэбгыри 178-рэ хъухэу, пыим пэуцужьыгъэ зэолIхэм ясатырхэм пытэу закIыхэуцуагъэхэр.

Мыхэм ащыщыбэмэ къагъэзэжьыгъэп: нэбгырэ   78-рэ ащ щыфэхыгъ, къуаджэм къэзыгъэзэжьыгъэхэм ащыщэу нэбгырэ 11-мэ уIэгъэ хьылъэу ателъхэм апкъ къикIыкIэ игъонэмысэу ядунай ахъожьыгъ. Заом иапэрэ мафэхэм къащегъэжьагъэу псэемыблэжьхэу, лIыхъужъныгъэ ин къызхагъафэзэ пый хьакIэ-къуакIэр къызэрыкIыгъэ бым щызыгъэтэкъожьхи, псаоу къуаджэм къэзыгъэзэжьыгъэхэм ащыщыгъэх Бэщыкъо Даутэ, Бэщыкъо Мыхьамодэ, ЖакIэмыкъо Рэщыдэ, ЖакIэмыкъо Аслъанчэрые, Къэзэнэ Гъубжьыкъо, Къумыкъу Мыхьамчэрые, Тхыгъо Мосэ, Чэсэбый Аюбэ, нэмыкIхэри. Мыхэм лIыгъэу, цIыфыгъэу, адыгэгъэ дахэу зэрахьэщтыгъэмрэ сыд фэдэ IофшIэни зыщамыдзыеу игъом зэрагъэцакIэщтыгъэмрэ тищысэтехыпIэу зэо ужым къэхъугъэ кIалэхэмкIэ тыкъэтэджыгъэх.

Мыхэм зылI чанэу, лIы бэрэчэт гохьэу, шъыпкъэныгъэ зиIэ адыгэлIэу къахэщыщтыгъэ ЖакIэмыкъо Мэдинэ Хьаджымэт ыкъор.

ЖакIэмыкъо Мэдинэ ыныбжькIэ къытефи (мэлылъфэ­гъум и 20-м, 1921-рэ илъэсым къэхъугъ) Дзэ Плъыжьым аща­гъэу къулыкъу щихьызэ, ЯтIо­нэрэ дунэе заор къежьагъ. Пыим тигъунапкъэхэр къыукъо­хи, тикъэралыгъо къызэрихьэу ащ зыпэIузыдзагъэхэм я 667-рэ стрелковэ полкэу Мэдинэ зы­хэтыгъэр ащыщыгъ. ЖакIэмы­къор зыхэт полкым идзэкIолI­хэм апэрэ мафэхэм къащегъэ­жьагъэу пыеу къакIорэм зыжэхадзэмэ, щэр аухымэ, шхончлъэбым нэзэрэгъэсхэу езаохэу бэрэ къыхэкIыгъ. Ау Iашэ­кIэ узэндыгъэ пыеу Европэм икIэлъэныкъо ештэфэ зэоным икъулайныгъэхэр зэкIэ зыIэ къизыгъэхьэгъэ дзэр къэгъэуцугъоягъ.

Дзэ Плъыжьыр заозэ къы­зэкIэкIон фаеуи бэрэ хъущты­гъэ. Пыим зэкъилъыгъокIэ полкыр къыуцухьанышъ, зэхи­гъэтэкъон ихьисапэу къарыукIэ­хэр зэуапIэм къырищэлIагъэх. Ащ игухэлъхэр зэрагъэунэфхэу полкым икъызэкIэкIопIэ гъунапкъэхэр къыгъэгъунэнхэу Мэдинэ зипэщэ подразделением унашъо къыфашIи, ащ нахьыбэрэ зэрэзэрэмылъэгъужьыщтхэри гукIэ зыдаIыгъэу, IаплI фабэхэр дзэкIолIхэм къаращэ­кIыжьи полкыр къызэкIэкIуагъ. Унашъор дзэкIолIхэм агъэцэ­кIагъ, ау якомандир хьылъэу къауIагъ. ЖакIэмыкъо Мэдинэ уIагъэу телъхэр мыкIыжьхэу бэрэ сымэджэщым къыщеIэза­гъэх. Ащ чIэлъыфэ фронтым ныбджэгъу щыфэхъугъэ зэолI­хэм письмэхэр афитхыщтыгъэх. Къыфатхыжьыхэрэм фэхыгъэхэу зыцIэ къыратхэщтыгъэ кIалэ­хэри, зычIэлъ сымэджэщми инэIуасэу чIахыжьыщтыгъэхэри лъэшэу ыгу къеоу гукIэ ыгъэ­ежьыщтыгъэх. Ары къэс пый мэхъаджэм псынкIаIоу джыри IукIэжьэу, щымыгъупшэн шъобжхэр ащ тырищэхэ шIоигъоу кIэгуIыщтыгъэ. Арэущтэу мэзэ зыбгъупшIыр сымэджэщым щы­кIуагъ. УIагъэхэр зэпцIыжьхи, тIэкIу ылъэ къызэрэтеуцожьэу зэуапIэм Iухьажьы зэрэшIо­игъомкIэ Мэдинэ лъэIу тхылъ ыт­хыгъ. ЖъоныгъуакIэм и 13-м, 1942-рэ илъэсым мыщ фэдэ джэуап къыфэкIожьыгъ. «... в данный момент признан не годным к службе. Переосвидетельствовать через 4 месяца». Бэрэ ежагъэу къыщыхъу­гъэми, мэзиплIыри кIуагъэ, Мэдини зэуапIэм Iухьажьыгъ.

Мэдинэ зипэщэ отделениер чIыпIэ къиныбэмэ арыфэу хъу­гъэ, ау чанэу, лIыбланэу пыир агъэтакъозэ ахэм къахищыжьын командирым ылъэкIыщтыгъ. Ар къыдалъыти, 1943-рэ илъэсым жъоныгъокIэ мазэм я 36-рэ пластунскэ полкым, взводым икомандир игуадзэу къулыкъур щихьынэу ЖакIэмыкъор агъакIо. Мы полкым хэтэу зэофэ Мэдинэ лIыгъэу, сэнаущыгъэу къы­хэфагъэр «За Отвагу» зыфиIорэ медалымкIэ командованием къыхигъэщыгъ. 1944-рэ илъэсым, бэдзэогъу мазэм Мэдинэ джыри къауIэшъ, эвакогоспиталым чIэфэ, ау мэзэ зытIу­кIэ ащ къычIэкIыжьы ыкIи пыеу зэкIафэрэм чIэнэгъэ­шхо­хэр езыгъэшIырэ я 5-рэ шыудзэ полкым ивзвод командир фашIы. Шыхэм ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу ахэтзэ къэтэджыгъэ адыгэ кIалэм ахэр шIу зэрилъэгъухэрэм, къулаеу ыгъэIорышIэнхэ зэрилъэкIырэм псынкIэу командирхэми гу лъатагъ. Ары ыкIи мы полкым хэтэу Польшэм зихьа­гъэр мэзитф нахь мыхъугъэу, шэ­кIогъу мазэм, 1944-рэ илъэсым Мэдинэ Тамбов дэт я 2-рэ шыудзэ военнэ училищым старшина звание къырати, дзэкIолI ныбжьыкIэхэр щигъэ­сэнхэу зыкIагъэкIогъагъэр. Мыщ къулыкъур Мэдинэ щихьызэ заор аухыгъ. УIагъэу телъхэм апкъ къикIыкIэ шэкIогъум и 25-м, 1945-рэ илъэсым ЖакIэ­мыкъо Мэдинэ отставкэм макIо ыкIи ихэку къегъэзэжьы.

ЛIэшIэгъу плIанэм ит лIэу заом имашIо псаоу къыхэкIы­жьи зикъоджэгъухэр, зигубгъо гъэбэжъухэр, зипсыхъо Iумафэ гушIохэу къызыпэгъокIыгъэм псынкIэу иуIагъэхэри кIыжьы­гъэх. Ау заом чIэнагъэу цIыф­хэм аригъэшIыгъэр къыздэхьа­жьыгъэ къуаджэм лъэшэу къыхэщыщтыгъэх. Илъэс пчъа­гъэм хъулъфыгъэ кIуачIэ щыкIэщтыгъэ колхоз бгъагъэхэр, губгъом ит бригадэхэм яунэхэр, тутыныр зыщагъэгъущтыгъэ къакъырхэр, хьамбархэр «мардж хъужьын, тыкъэ­шъулъэгъу» аIорэм фэдэу нацIэхэу заом къикIыжьы­гъэ лIыхэм къяплъы­щтыгъэх. Заом има­шIо щыпсыхьэ­гъэ кIэлэгухэр Iа­сэщтыгъэхэп. Щы­кIа­гъэу колхозым иIэхэм зэ­кIэми гу алъа­тэщтыгъэ, чэщи мафи ахэм агъэ­рэхьаты­щты­гъэхэп. Къуа­джэм къызэрэдэхьажьхэу ешхэ-ешъохэм кIыхьэ зарамы­гъэ­шIэу, ныбджэ­гъоу къэзымы­гъэ­зэжьы­гъэхэм яуна­гъохэм зэрафэтхьаусыхэхэу, ежьмэ къафэкIорэ гушIуа­кIохэм ядэжьхэм рамыубытэ­шъухэу къуаджэм иIофхэм мыхэр афежьэщтыгъэх.

Мэдинэ кIасэу къэкIожьыгъэ­хэм ахэфагъэми, мы гъогум рыкIуагъ. КъызэрэкIожьэу къэзыщэгъэ кIалэм унашъхьи, щагуи, хати гохьэу зэрэзэтыригъэпсыхьэрэм дакIоу, илъэ­ситфым хъулъфыгъэ Iапшъэ зыхэмыIэгъэ колхоз губгъом илъ IофшIэнхэми мафэ блимы­гъэкIэу ахэлажьэщтыгъ. КIэлэ ныбжьыкIэр район Iэшъхьэтет­хэм къалъэгъу. Бэри пэмылъэу къуаджэу Аскъэлае ар колхоз тхьаматэу агъакIо. Мэдинэ мыщ бэрэ щытхьамэтагъэп, илъэс зытIу ныIэп. Ежь аскъэлаехэми тхьамэтэ IэнатIэр зезыхьашъущтхэри къафэкIо­жьы­гъэх. Ахэри техьагъэх, лэ­жьагъэх, колхозми, къуаджэми закъырагъэIэтыжьыгъ. Ау аскъэлэе лэжьакIохэм ЖакIэ­мы­къо Мэдинэ тхьаматэу зы­щяIэгъэ лъэхъаныр непэ къызы­нэсыгъэм дахэкIэ агу къэкIы­жьы.

Мэдинэрэ ишъхьэгъусэу Хьа­удэкъохэм япхъоу Минхъанрэ (Кукэрэ) сабый дахэхэр зэ­дапIугъэх. Зэшищыри зэшыпхъущыри рагъэджагъэх. Хэти ыгукIэ къыхихыгъэ сэнэхьатыр рагъэгъотын алъэкIыгъ. Зыныбжь икъурэ пшъашъэр игъом дэкIуагъ, зикъэщэгъу кIалэхэми игъом къащагъ - унэгъо дахэхэр зэкIэми яIэхэ хъугъэ. Мыхэм сабый 14-у къапыфа­гъэхэми лъэпкъыр агъэбэ­гъуагъ.

Мэдинэ бэрэ ыIощтыгъэ: «Фаемэ цIыфым ымышIэн Iо­фырэ фэмыгъэцэкIэн унашъорэ щыIэп. «СфэшIэшъущтэп» aloy зэхэсхын слъэкIыщтэп». Арэущтэу ежьыри щэIэфэ псэугъэ, исабыйхэри ыпIугъэх. ЖакIэмыкъо Мэдинэ колхоз тхьаматэу, къоджэ бригадирэу Iоф ышIэу хъугъэ, къоджэ еджа­пIэм завхозэу Iутэуи къыхэ­кIыгъ, тучантесэуи, заготовителэуи щытыгъ. Iофыр анахь зыщызэщыкъорэ чIыпIэм партием Мэдинэ ыгъазэщтыгъэ. Сыд фэдэ IофшIэн хьылъэ ыпшъэ ралъхьагъэми, ар зыпкъ ригъэ­уцожьын, къыIэтын ЖакIэмы­къом ылъэкIыщтыгъ.

Джащ фэдагъэх зэошхом къыхэкIыжьхи, псаоу къэзыгъэ­зэжьыгъэ тикъоджэ кIалэхэр. Ахэм такъикъ пэпчъ ашъ­хьагъ аджалыр итэу я Хэгъэгу къаухъумагъ. Джары мыхэр лIыкум зетхэми, лIыжъы зэхъухэми къэзылъэгъужьыгъэхэу тэ, зэо ужым къэхъугъэ кIалэхэм, ре­нэу фабэу тыгу зыкIилъхэр, зыкIытщымыгъупшэхэрэр. Джары ахэм ядахэ тIо зыкIыт­шIоигъо зэпытыр. Джахэр ары дэгъу горэ непэ тэ къытхафэмэ, къытхэзылъхьагъэхэр, тызыпIугъэхэр, мыхъун лъагъо тытехьэмэ, къытшъхьамысхэу игъом гъогу занкIэм тытезыгъэ­уцожьыщтыгъэхэр. Ахэм зэкIэ­ми, хэхыгъэ тимыIэу, тятэ шъыпкъэм фэдэхэу тащыщынэщтыгъэ, шIу тлъэгъущты­гъэх, тащыукIытэщтыгъ, тпкъы къи­кIыкIэ укIытапIэ горэм ид­гъэ­фэнхэр тыгу къидгъахьэщты­гъэп. Ахэр тэ шапхъэу, щысэ­техыпIэу тиIагъэх, тыщэIэфи тиIэщтых.

Джары илъэс къэс, ТекIо­ны­гъэм и Мафэ къэблагъэ зыхъукIэ, зы купыр кIэлэ ищы­гъэ гохьхэу, апэрэ шIулъэгъум фаблэхэу, адрэхэр лIы къары­ушIохэу щыIэкIэшIоу зыфэбанэхэрэр къызэрадэхъущтыр анэгу къыкIэщэу, ящанэхэрэр сыд фэдэ джэуапи зэбгъо­ты­лIэщт лIыжъ акъылышIохэу зэгот­хэу танэIу ахэр къызыкIи­уцо­хэрэр. А такъикъхэр арых гум имэфэкI уахътэу ТекIоны­гъэм и Мафэ лъапIэу хэдгъэ­унэфы­кIырэм тэркIэ икъежьа­пIэхэр.

Сурэтыр ЖакIэмыкъо Мэдинэ Польшэм 1944-рэ илъэ­сым щытырахыгъагъ.

Къэзэнэ Юсыф.