Кукэнэ (Хьашхъуанэкъо) Зулихъэ 1922-рэ илъэсым къуаджэу        Аскъэлае къыщыхъугъ. КъэзышIэжьы­хэрэ нэжъ-Iужъхэр дахэкIэ къытегущыIэх, пшъэ­шъэжъые нэутхэу, чэф зэпытэу, зэхэщакIоу, еджэ­ным­кIи дэгъугъэу къаIо.

ИщыIэныгъэ гъогу урыплъэми  олъэгъу шъыпкъагъэ иIэу, гу пытагъэ хэлъэу, ыныбжь емы­лъытыгъэу узыIэпищэу гушIу­бзыоу, сэмэркъэу жэбзэ дахэ­кIэ къыбдэгущыIэу зэрэщытыр. Зулихъэ я 4-рэ классым ыуж Гъобэкъуае я 5-рэ классыр къы­щиухыгъ. Аскъэлае иеджапIэ илъэси 7-рэ щеджэнхэу зашIы­жьым ар къыухи, 1938-рэ илъэ­сым Мыекъуапэ дэт ­медицинэ училищым кIуагъэ. Апэрэ ушэтыныр зэритыгъагъэр егъашIэм щымыгъупшэнэу ыгу къинэ­жьыгъ. Ар географиер арыгъэ. Зулихъэ урысыбзэм феджагъэу щыты­гъэп (еджапIэм чIэлъыгъэп ыкIи щеджэщтыгъэхэп), СССР-р къэзыгъэлъагъорэ картышхом кIэ­ры­тэу тIэкIурэ зегупшысэм адыгэ­бзэ къабзэкIэ билетым иджэуап къафиIотагъ, комисси­-
ем хэсхэр бэрэ зэдэгущыIагъэх, адыгэ бзылъфыгъэу ахэсыр къе­кIуалIи, ышъхьэ Iэ къыщифи къы­риIуагъ: «О тыдэ укIуагъэми уигъогу зэIухыгъэщт». ЕтIанэ къэ­нэфагъ ыбзэкIэ дэгъу ­дэдэу джэуап къызэритыгъэр.

Училищыр къызеухым Зули­хъэ Тэхъутэмыкъуае дэт ­район сымэджэщым агъэкIуагъ. Нэужым инасып къыкъокIи псэо­гъу зыфэхъугъэр мы къуаджэм щыщ Кукэнэ Рэщыд. Бэ темышIэу зэошхор къызежьэкIэ, ­апэрэмэ ащыщэу пыим пэуцужьырэмэ ясатыр Рэщыдэ хэуцо. Зулихъэ иапэрэ сабыеу къыфэхъунэу щытыгъэр шIокIодыжьы.

1943-рэ илъэсым, мэлылъфэ­гъум икъихьэгъум ежь Зулихъи заом макIо. Транспорт-агъэкощы­рэ шъоф госпиталэу N 52-м Iоф щишIэнэу регъажьэ. Госпи­талым ренэу уIагъэр зэрэчIафэу чIэлъыщтыгъ. Фронтым ыуж ит­хэу Ростов, Мелитополь, Симферополь, Закарпатьер ахэм къакIухьагъэх.

- ДзэкIолI уIагъэу къычIафэ­рэмэ амалэу тиIэмкIэ тяIазэ­щты­гъэ. Польшэр зэтынэкIи Че­хо­словакием тызехьэхэм къа­лэу Поддубицэ тыкъыщыуцугъ. Тигос­питаль пэмычыжьэу тIоу зэтет сымэджэщэу щытым зэрэ­чIафэу нэмыц уIагъэхэр чIэлъы­гъэх. Ахэр гум къыранэхи ­фашистхэм кIатхъужьыгъагъ. Нэмыц дзэ­кIолI 270-рэ фэдизмэ угу ямы­гъунэу щытыгъэп, ау тызэрадэ­зе­кIо­щтыр тшIэщтыгъэп. ЕтIанэ унашъоу къэкIуагъэм тетэу тя­Iэзагъ, - къеIуатэ Зулихъэ.

Польшэм итыгъэ ­концлагерэу «Освенцим» джы къызнэсыгъэм Зулихъэ ыгу икIырэп. Игугъу къышIы зыхъукIэ нэкум нэпсыр къечъэ.

- «Освенцим» зыцIэ лагерэу советскэ гъэрхэр зыщаIы­гъы­гъэм щытагъэлъэгъугъэр зэ­рэтхьэмыкIэгъогъагъэр къэпIотэ­нэу щытэп, - ыгу къэкIыжьы Зулихъэ. - Гъэрхэр зэрагъэсты­хьыщтыгъэхэ хьакухэр, лабора­ториеу ушэтынхэр гъэрхэм зы­щарашIылIэщтыгъэр, хьэмэ ара­гъэупIэIунхэу ахэр зыдагъэ­зыхьэщтыгъэхэр, зэрэпсаухэу зыщычIатIэжьыщтыгъэхэ машэхэр, нэмыкIхэри егъашIи щымыгъупшэжьынхэу Зулихъэ ыгу къинэжьыгъэх.

- Ащ щытлъэгъугъэр бэрэ тынэгу къыкIэуцожьэу, зыдгъэ­псэфынэу тыгъолъымэ тыхэмы­чъыеу тхьыгъэ. Заор зэраухы­гъэр зызэхэтхыгъэр Остравэ (Моравия) тыщыIэзэ ары. - ЖъоныгъокIэ мазэм ичэщ зэ­кIэми тыпшъыгъэу тыгъолъыгъэу ошIэ-дэмышIэу чэщыгум заор зэрэуцужьыгъэр къытлъыIэсыгъ. А къэбар гушIуагъом пшъыгъи, чъыи тщыгъупшэжьыгъэхэу ща­гум тыкъихъушъутыгъэу тыдэтыгъ. А насыпыгъэ гушIуагъом тыхэтэу мафэр кIуагъэ, ­заори ащ щытыухыгъагъ, - къеIотэ­жьы бзылъфыгъэм.

Зулихъэ лIыхъужъныгъэу зэ­рихьагъэм ишыхьатэу ­Хэгъэгу зэошхом иорденэу ятIонэрэ лъэгапIэ зиIэр, медалэу «За боевые заслуги» зыфиIорэр, нэ­мыкIхэри ыбгъэ хэлъхэу, «ме­дицинэ къулыкъум истаршина­цIэ» иIэу, къэралыгъор къэзыухъумагъэмэ ясатыр хэтэу 1945-рэ илъэсым тыгъэгъэзэ мазэм Зулихъэ ядэжь къыгъэзэжьыгъ. Нэужым  иIофшIэн сымэджэщым щыпидзэжьыгъ.

Зулихъэрэ ишъхьэгъусэу Рэ­щыдэрэ зэо ужым анахь гушIуа­гъоу къадэхъугъэмэ ащыщ шъао къазэрэфэхъугъэр. Сабый цIы­кIум Мурат цIэу фаусыгъ. Джы непэ ар Адыгэ Республикэм и Лъэпкъ театрэу Цэй Ибрахьи­мэ ыцIэ зыхьырэм ирежиссер шъхьаI, Урысыемрэ ­Адыгеимрэ янароднэ, Абхъазым ыкIи Пшызэ шъолъыр язаслуженнэ артист. Пстэуми анахь гушIуагъор, зэкIэми шIу алъэгъу, ­Аскъэлэе пхъорэлъфэу зэрэщытым пае къоджэдэсхэмкIэ тырэгушхо, ты­щэгушIукIы. Ежь Мурати ти­къуаджэ щыгъупшэрэп, тызIу­кIэрэм тигъэгушIоу, тигъэчэфэу къытпэгъокIы.

Зулихъэ ищыIэныгъэ гъогоу къини гушIуагъуи зыхэтыгъэр щытхъу хэлъэу зэрэзэпичы­гъэм пае непэ уехъопсэнэу, уфэгу­шIонэу щыт.

Цэй Ерстэм.

Адыгэ макъ.