Ахэм зыкIэ ащыщ Хъут Са­рэ. Ар Аскъэлае къыщыхъугъ, щапIугъ, Iэдэб дахэу хэлъыр щыхалъхьагъ. Къызэрыхъу­хьагъэр зэфагъэр, цIыфыгъэр, лъытэныгъэр зэрылъ лэжьэкIо унагъу, яти яни, ышыхэри дэ­гъоу сшIэщтыгъэх. Ежь IэпкIэ-лъэпкIэ цIыкIоу, еджэныр шIу ылъэгъоу, нэкъокъуалэу, уеплъымэ, пшIоигъор къешIэ зы­фаIорэм фэдагъ. Икъэбзэ- лъэбзагъэкIэ зыхэт сабыйхэм къахэщыщтыгъэ. Нэ хъурэе къа­бзэхэмкIэ дахэу къыо­плъы­щтыгъэ, ужэ къыдэзырэр ыпхъуа­тэти ышъхьэ риубытэ­щтыгъэ.

Ащ тетэу сыкъызтегущы­Iэ­рэр дэгъоу зыкIасшIэрэр ар зыщеджэгъэ Аскъэлэе гурыт еджапIэм сыридиректорэу илъэсиплIэ Iоф щысшIагъэшъ ары. Щысэ зытепхын кIэлэ­егъэджэ дэгъухэу ублэпIэ классхэм Iоф ащызышIэщтыгъэхэу Шъхьэлэхъо Хьанифэ, Шъынэхъо Асыет а еджапIэу Сарэ зыщеджагъэм зэрэчIэтыгъэхэр дэгъоу сэшIэшъ, ящытхъу сIотэным сыфэчэф, сегъатхъэ. Ежь аскъэлаехэри ащ фэдэу къысфыщытых: сызалъэгъукIэ сыздахьын ашIэрэп, къуа­джэ­кIэ 1995-рэ илъэсым къыще­гъэжьагъэу сыряцIыф гъэ­шIуагъ. Ащ щапIугъэ бзылъфыгъэ Iушэу, шъабэу, цIыфхэр шIу зылъэгъоу, адыгэ хабзэр лъагэу зигущыIэхэмкIэ зыIэ­тырэм игугъу шIукIэ (угу къа­бзэмэ) умышIын плъэкIына?! УагъэгушIо гугъэ-гупшысэ да­хэу усэкIо ныбжьыкIэр зэры­гъуазэхэрэм: «СфэшIэнэу щытмэ, адыгэу щыIэм Дышъэпс хьарыфкIэ сэ сыфэтхэщт!»

Сарэ Адыгэ къэралыгъо кIэ­лэ­егъэджэ училищыр къызеухым Аскъэлае Iоф щишIэнэу егъэзэжьы. ЕтIанэ унагъо зыщихьэгъэ къуаджэу Адэмые дэт еджапIэм ублэпIэ классхэм ащырегъаджэ. Iоф ышIэзэ Адыгэ къэралыгъо универси­тетыр къеухыжьы. Егъэджэн-пIуныгъэм шIэныгъэу иIэр зышъхьамысыжьэу фегъазэ. Ащ дакIоу статьяхэр, усэхэр етхых, гъэзетхэм, журналхэм къаре­гъахьэх.

Сарэ итхылъэу «Нэфын» зыфиIорэр Мыекъуапэ 2011-рэ илъэсым экземпляр 500 хъоу къыщыдигъэкIыгъ. Пэублэ статьяр фэзышIыгъэр журналистэу Къэзэнэ Юсыф. Ащ зэригъэунэфырэмкIэ, «Хъут Сарэ иусэхэу нэIуасэ тызы­фи­шIыхэрэм поэзием ишапхъэхэм икъу дэдэу алъымыIэсыхэрэри къахэкIынкIи мэхъу, ау псэ зыхэт гущыIэхэмкIэ тхыгъэ сатырхэу гуфэбэныгъэ ин зы­хэлъ­хэм уяджэ зыхъукIэ, гум къыща­гъэущырэ нэфынэм инэбзыйхэм ахэр ахэкIуакIэх».

Тхылъым къыдэхьэгъэ усэхэр едзыгъуи 10-у зэтеуты­гъэх. Ахэм ацIэ къетIон: Си­жъуагъо Нафэ; Жъогъо дэ­хи­тIоу шъусиIэу; Дышъэпс хьа­рыфкIэ сэ сыпфэтхэщт; Псэр атышъ, напэр ащэфы; Ула­жьэ­мэ, лыжъ пшхын; Гум инэфых, псэм ифабэх; ЧIыопс къуа­пэу - ти Дунай, ГущыIэ фабэр - сыгу игъогу; ГукIэгъу зан; ШIур тиамалэу, дахэр ти­къабылэу, дэгъур тикъулаеу.

Апэу гуфэбэныгъэшхо фы­риIэу къызытегущыIэрэр нэ­фынэм ежь авторым мэхьанэу ритырэр, ар жъогъохэщэу зэрэщытыр, гъэхъагъэу иIэхэм зэрафищагъэр ары. «Нэфынэм сыфэзэщы, сыкъыдэущы, сыгу къыдещае, къыздэгуащэ, сы­ще­гъаIэ... СишIулъэгъумэ ащыщэу сIаплI фэсэщэи, ay cIaплI ифэрэп, тинэфынэ зэдытий, зыкъытхегуащэ», - eIo уса­кIом.

Гухэлъ шъхьаIэу тхылъым щыпхырыщыгъэмэ ащыщыр янэ-ятэмэ авторым ищыIэныгъэ щаубытыгъэ чIыпIэр ары. Ахэр кIэгъэкъонышхоу, зы­шъхьамысыжьхэу, зэмыблэ­жьхэу ясабыйхэм зэрадэлэ­жьагъэхэр, ахэм амалышхо къы­зэрэратыгъэр, гъэхъагъэу иIэхэм лъапсэ зэрафэхъугъэхэр истиххэм къахэщы:

Синанэу сигукъэкIыжь...

Ситатэу сыгу

 имыкIыжь.

СигъашIэ икIэгъэкъон

ШIулъэгъоу

сызщыжъугъэшIуагъэр

Сигугъэмэ джы якIэсэн.

 (н. 12)

Ахэм ямэхьанэ лъагэу еIэты, жъогъо лыдхэу чэщырэ дунаир къэзыгъэнэфырэмэ афегъадэ:

Тамыгъэ дахэу синани,

Ситати сыгу

шъукъинагъ.

Жъогъо дэхитIоу

 шъусиIэу,

СигъашIэ шъукъыхэнагъ.

 (н. 13)

Ахэм анэмыкI гущыIэ фэбабэ нымрэ тымрэ афэгъэхьыгъэу иусэмэ къащиIуагъ, ыгъэдэха­гъэх, ыгъэлъэпIагъэх, ыгъэ­шIуа­гъэх, ахэм ячIыфэу тте­лъыр яптыжьын умылъэкIын чIыфэу зэрэщытыр къыгъэлъэ­гъон ылъэкIыгъ.

Лъэпкъыр лъэпкъ зышIы­-
рэр бзэр арэу зэрэщытыр, ащкIэ адыгабзэм ипшъэрылъхэр дэгъоу зэригъэцакIэхэрэр икъу фэдизэу пшIошъ ыгъэхъоу къыгъэлъэгъуагъ. А гухэлъхэр цIыфмэ анигъэсыным фэIо-
ры­шIэх усэхэу «Огум сехьарзэ», «Сэ згъэфедэрэр - си­адыгабз», «ЗерэIэт сиадыга­бзэ!», «Псэр ащэшъ, напэр ащэфы» зыфиIохэрэр. Ахэм яшыхьат мы гущыIэхэр:

«Синыдэлъфыбзэу -

 сибаиныгъ!

СызыIэтыгъэу,

сызгъэдэхагъ!

ОзгъотылIагъэр -

сижэбзэ къабз!

Сэ згъэфедагъэр -

СИАДЫГАБЗ!»

(н. 18)

Авторым тыкъэзыуцухьэрэ дунаир (природэр) шIу зэри­лъэгъурэр тхылъеджэмэ ани­гъэ­сы шIоигъу. Ащ тимэзхэр, тигубгъохэр, псэушъхьэу Адыге­им исхэр дэгъоу зэри­шIэхэрэр къыгъэлъэгъуагъ тхы­гъэхэу «Тимэзхэр», «Пчэдыжь нэфылъыр», «Шъхьагуа­щэ сыкъыфэусэ», «Бзыу кIэ­ракIэу къэсыбыбыхьэу...» зы­фиIохэрэмкIэ. Ахэр уанэIу къырагъэуцо къыкIэлъыкIорэ гущыIэхэм:

Псыхъоу къыблъэчъырэм

СыкIэлъыплъэжьэу,

Уцэу къыхэкIырэм

СыфэкIэщыгъоу

Къэгъагъэу зэIуихырэм

Сыкъыгъэдахэу,

Ощхэу къыстещхэрэм

Сыкъыгъэбаеу,

Къепщэрэ жьыбгъэм

Iaпэp къысщифэу,

Зижьау сычIэтхэр

Чъыгы бырабэу

Зибэ сикIасэхэр

Мэз гъэкIыгъэу...

Сыдэу дэхаща

Мы Дунаишхор!

(н. 46)

ГущыIэ фабэм чIыпIэшхо щеубыты тхылъэу зигугъу къэтшIырэм. Ащ фэгъэхьыгъэх усэхэу «Тыгу илъ зэпыт», «ИлъэсыкIэм сышъуфэхъо­хъу», «Хъохъу», «ТхьэлъэIу», ахэм анэмыкIхэри. Мыхэм Iушыгъэ хэлъэу гущыIэу зи­чIыпIэ тефэу щагъэфедэрэмэ кIуачIэу яIэр къагъэлъагъо.

Анахьэу узыгъэразэрэр Хъут Сарэ, апэрэу тхылъ къыде­гъэ­кIы нахь мышIэми, адыгэ жабзэм гущыIэ зэгъусэ зэпхы­гъа­кIэхэр хигъэхьанхэ зэрилъэ­кIы­­гъэр ары. Ахэмэ ащыщых: Зы­бзэ дахэу зыгури фабэр. Ары цIыфыр - цIыфы нэфыр! (н. 22); ГушIум - шIугъэм уфещэ; Гу­гъэм - илъагъо нэ­фы (н. 25); Бзыу кIэракIэу къэсыбыбыхьэу Дунай дэхэшхом Сэ сытерэт (н. 46); ЦIы­фы­гъэм итыгъэ Ренэу къерэпс! Псы къэргъо къабзэу гухэр щэрэт! Шъуашэмэ анахь дахэр УкIытэ зекIуакI. (н. 52)

Тхылъым ным ехьылIагъэу гущыIэ дэхабэ къыщыIуагъэ хъугъэ. Ахэр агъэфедэхэу къыткIэхъухьэхэрэр дгъасэхэмэ, лъэшэу пIуныгъэмкIэ ишIуагъэ къэ­кIощт, сабыйхэр янэхэм фэбагъэ, шъэбагъэ, гукIэгъу ахэлъэу адэгущыIэнхэу ригъэсэщтых. Ахэм ащыщых мыхэр: Синэнэ дышъэр Унэгъо лъапс (н.  56); Синанэ игугъэ сэркIэ кIэракI (н. 56); Синанэ ишIуа­гъэ О умышIагъэмэ, УигъашIэ шIункIы (н. 57); Синанэ ишIуагъэ гъунэ имыI. (н. 6О). Мыхэм къагъэлъа­гъо­рэр ным дахэу узэрэфыщытын фаер, ар унагъом ылъапсэу, зышъхьамысыжьэу, исабыйхэм афишIэщтымкIэ гъунэ имыIэу зэрэпсэурэр ары.

Мы гущыIэ зэгъусэмэ ахэт гущыIэр апэрэ шъхьэм итэу ­текстхэм ащыгъэфедагъэми, авторым зэкIэ нэу щыIэмэ афэ­гъэхьыгъэ мэхьанэ реты, ным пэпшIын, сабыим ащ нахь пэблагъэ, фэшъыпкъэ дунаим зэрэтемытыр къыгъэлъагъо зэрэ­шIоигъор къыхегъэщы. Ар уса­кIом къызэрэдэхъугъэр зэ­хэошIэ. Арышъ, Хъут Сарэ ным иобраз зэхэубытагъэу ны пстэумэ афэгъэхьыгъэу къы­гъэлъэгъонэу ыпшъэ рилъхьажьыгъагъэмэ, къызэрэдэхъу­гъэр тхылъеджэм къыгурэIо, ащкIэ уфэгушIонэу щыт, ным пае гущыIэ фабэ къэзыIуа­гъэ­мэ зэу ахэуцуагъэу тэ теплъы.

КIэкIэу тхылъым уасэ ептын зыхъукIэ, Хъут Сарэ гукъэбза­гъэу, дэхагъэу, шъэбагъэу илъэпкъ, ыбзэ фыриIэр апэрэ тхы­лъым дэгъоу къыщыри­Iо­тыкIыгъэу къытщэхъу. Джы къыдигъэкIыщтхэм яхудожественнагъэ нахь лъэшэу Iоф ди­шIэнэу ущыгугъынэу амал дэгъухэр зэрэIэкIэлъыр къыгъэлъэгъуагъ.

Блэгъожъ Зулкъарин.

Адыгэ макъ. 06.04.2011 год.